ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΝΤΟΖΑΛΗ Η αμφισβήτηση του διαρκούς αντιστασιακού φαινομένου της Κρήτης

των Σταύρου Γερωνυμάκη
Μανώλη Εγγλέζου-Δεληγιαννάκη
Μανώλη Μανούσακα
Ευτύχη Τζιρτζιλάκη
(με τη συμβολή του Νεκτάριου Κλωστράκη)

Το 2020, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων, τιμώντας τα 250 χρόνια από την επανάσταση στα Σφακιά, εξέδωσε ένα ημερολόγιο με τίτλο «ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ, Ιστορία, Μουσικοχορευτική παράδοση και Μνημοσύνη 250 χρόνια μετά». Πρόκειται για μια καλαίσθητη και φροντισμένη έκδοση, που φέρει τη σφραγίδα του Γιάννη Τσουχλαράκη, ο οποίος είχε την επιμέλεια του ημερολογίου· ο ίδιος είχε την καλωσύνη να μου το αποστείλει ηλεκτρονικά στα πλαίσια ενός διαλόγου για την περίοδο αυτή, κατά τον οποίο ανταλλάσσομε απόψεις αποκλίνουσες, πάντα με ευπρέπεια και αλληλοσεβασμό.
Το ημερολόγιο έχει σημασία, πέραν της αισθητικής του αξίας, και γιατί κωδικοποιεί μιαν άποψη που διακινείται ευρέως στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια, και που αφορά τη σύνδεση του Πεντοζάλη με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 στα Σφακιά. Στο ημερολόγιο παρουσιάζεται με πληρότητα η άποψη αυτή, και χρωστούμε χάρη του Γιάννη Τσουχλαράκη για την προσπάθειά του που παρουσίασε κάτι ολοκληρωμένο, επιτρέποντας ένα σοβαρό διάλογο πάνω στο περιεχόμενό του. Θα επιχειρήσομε να προσεγγίσομε τα ενδιαφέροντα θέματα που θέτει το ημερολόγιο. Η διάταξη της παρουσίασης που κάνει, είναι η παράθεση ιστορικών γεγονότων και πειστηρίων στην αρχή, και ακολούθως η διατύπωση της άποψης με παραπομπή προς τεκμηρίωση στα γεγονότα ή πειστήρια που έχουν ήδη αναφερθεί.
Τα επί μέρους θέματα που θέτει προς τεκμηρίωση της άποψής του είναι τα εξής:
1.	Ο Πεντοζάλης είναι η πέμπτη απόπειρα επανάστασης, γι’ αυτό φέρει αυτό το όνομα, που σημαίνει ότι πρόκειται για το πέμπτο βήμα, το πέμπτο ζάλο προς την ελευθερία, και γι’ αυτό πρέπει να εκφέρεται στο ουδέτερο γένος, πεντοζάλι, κι όχι στο αρσενικό πεντοζάλης.
2.	Έχει δέκα βήματα σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου, ημερομηνίας κατά την οποία ελήφθη η απόφαση για επανάσταση.
3.	Ο Πεντοζάλης έχει δώδεκα γυρίσματα που αντιστοιχούν στους 12 καπετάνιους της επανάστασης, των οποίων τα ονόματα αναφωνούν οι χορευτές κατά την εκτέλεση του κάθε γυρίσματος.

Ως προς την πέμπτη απόπειρα επανάστασης (πέμπτο ζάλο)
Εδώ θα πρέπει να θυμίσομε και μια γλωσσολογική παρατήρηση του Ανωπολίτη (όπως και ο Δασκαλογιάννης) Αντρέα Χατζηπολάκη, ο οποίος παρατηρεί εύστοχα πως η γλώσσα μας δε θα αποκαλούσε το χορό Πεντοζάλη αν επρόκειτο για πέμπτη επανάσταση, αλλά Πεμπτοζάλη, θα χρησιμοποιούσε δηλαδή το τακτικό και όχι το απόλυτο αριθμητικό για να εκφράσει σειρά και αλληλουχία. Όταν χρησιμοποιούμε το απόλυτο, αναφερόμαστε σε ποσότητα του δεύτερου συνθετικού, εδώ του ζάλου. Πεντοζάλης σημαίνει πέντε ζάλα και όχι πέμπτο ζάλο. Αντίστοιχη ετυμολογία έχει και ο χορός τριζάλης. 
Στο φύλλο του Ιανουαρίου 2020 του ημερολογίου της Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων, παρατίθενται κάποια ιστορικά γεγονότα που αφορούν την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς και την εκδίωξη των Ενετών. Διαβάζομε στο οικείο σημείο, ότι «έγιναν δύο αποτυχημένες προσπάθειες ανακατάληψης της Κρήτης από τους Βενετούς στα 1684 και 1692, όμως, χωρίς την οποιαδήποτε συμμετοχή των Κρητικών σε αυτές». 
Διαβάζομε ακόμα ότι έγιναν και «και δύο προσπάθειες των Ρώσων να ξεσηκώσουν τους Έλληνες σε επανάσταση εναντίον των Τούρκων κατά την περίοδο των δύο Ρωσο-Τουρκικών πόλεμων στα 1710-12 και 1735-39, υποσχόμενοι βοήθεια και μάλιστα με επιστολές και απεσταλμένους του τσάρου Μεγάλου Πέτρου και της αυτοκράτειρας Άννας, αντίστοιχα, επίσης χωρίς καμία ανταπόκριση των ντόπιων κατοίκων».
Ακολούθως στο φύλλο του Αυγούστου, σημειώνεται πως γεννώνται ορισμένα καίρια ερωτήματα, που χρήζουν απαντήσεων… όπως:
- Ποια μπορούν να θεωρηθούν ως τα τέσσερα προηγούμενα «ζάλα» (απόπειρες – ελπίδες για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους) πριν την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη;
Στο ερώτημα απαντάει το ημερολόγιο στο φύλλο Σεπτεμβρίου 2020 ως εξής:
«Εξετάζοντας, κατόπιν, το ποια θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως τα τέσσερα προηγούμενα «ζάλα» (απόπειρες – ελπίδες για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους) πριν την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη, θυμίζουμε τα όσα καταθέτουμε στο φύλλο Ιανουάριος, δηλαδή τις δύο αποτυχημένες προσπάθειες των Βενετσιάνων να εκδιώξουν τους Τούρκους από την Κρήτη στα 1684 και 1692 και τη ματαίωση των αντίστοιχων προσπαθειών των Ρώσων στα 1710-12 και 1735-39, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτές τις τέσσερις ιστορικές φάσεις ως τα τέσσερα προηγούμενα «ζάλα». Όμως, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι τα τέσσερα προηγούμενα «ζάλα» είναι και μία άλλη τετράδα γεγονότων, για την ακρίβεια οι τέσσερις προηγούμενες κρητικές επαναστάσεις στις οποίες είχαν εμπλακεί οι Σφακιανοί και που είναι δυνατόν να είχαν διατηρηθεί στη μνήμη τους, αφού βρίσκουμε σχετικές αναφορές στις ιστορικές μελέτες. Και αναφερόμαστε i) στην επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη στα 1283-99, στην οποία έλαβαν μέρος οι Σφακιανοί, ii) στην εξέγερση της Χρυσομαλλούσας στα 1319, που ξεκίνησε από τους Σφακιανούς, iii) την αποστασία του Αγίου Τίτου – εξέγερση Καλλεργών στα 1363-67, στην οποία συμμετείχαν οι Σφακιανοί και iv) τον Ορνιθοπόλεμο στις αρχές του 16ου αιώνα, που είχε αφετηρία τα Σφακιά. Αυτά όλα όμως, είναι συζητήσιμα, αφού όπως και να έχει, το σημείο αυτό είναι σκοτεινό και μας εμποδίζει να προχωρήσουμε πέρα απ’ αυτές εδώ τις σκέψεις, που αποτελούν κατασκευή υποθέσεων λόγω έλλειψης συγκεκριμένων μαρτυριών.
Σημειώνομε πως η θεωρία του Πέμπτου Ζάλου-επαναστατικής απόπειρας  είναι κομβική στη θεωρία που προσπαθεί να συνδέσει τον Πεντοζάλη με τα γεγονότα του 1770, ακριβώς γιατί αποδίδει το όνομα του χορού στη σειρά (Πέμπτη κατά τη θεωρία) που είχε η εξέγερση του Δασκαλογιάννη στη χορεία απελευθερωτικών κινημάτων στην Κρήτη. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί την ανάγκη να προσδιοριστούν τα τέσσερα προηγούμενα ζάλα προς τεκμηρίωση της σειράς της εξέγερσης του Δασκαλογιάννη ως πέμπτης. Κι όταν λέμε τέσσερα προηγούμενα, αυτά δε μπορεί να είναι ούτε τρία, ούτε πέντε, πρέπει υποχρεωτικά να είναι τέσσερα, αλλιώς η επανάσταση του Δασκαλογιάννη δεν είναι η Πέμπτη. 

Ας δούμε κατ’ αρχάς τις υποθέσεις που κάνει το ημερολόγιο: Έχομε δύο παράλληλες εκδοχές υποθέσεων, μία όπου η τετράδα είναι δύο απόπειρες των Ενετών να καταλάβουν την Κρήτη και δύο Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι δίχως συμμετοχή των Κρητικών, όπως διαβάζομε στο ημερολόγιο, και η άλλη όπου η τετράδα είναι τέσσερις εξεγέρσεις κατά των Ενετών. Πριν εξετάσομε καθεμιά από τις δύο εκδοχές, θα πρέπει να μιλήσομε για ένα μεθοδολογικό σφάλμα που διαπράττεται εδώ: Μια θεωρία ξεκινά από τα επί μέρους δεδομένα, τα οποία αποτιμώνται, συντίθενται, και το αποτέλεσμά τους οδηγεί στη θεωρία που διατυπώνεται. Όταν έχομε μια θεωρία για το πέμπτο ζάλο λοιπόν, δε μπορεί αυτή να πέσει από τον ουρανό αλλά πρέπει να προκύψει από συγκεκριμένα δεδομένα. Εδώ η προϋπάρχει η θεωρία και πρέπει να αποδειχτεί με κάθε τρόπο, γι’ αυτό γίνονται συνδυασμοί γεγονότων ανά τετράδες ώστε να τεκμηριωθεί η θεωρία του Πέμπτου Ζάλου. Το συνομολογεί και το ημερολόγιο στην παραπάνω αναφορά, όταν παραδέχεται πως «το σημείο αυτό είναι σκοτεινό και μας εμποδίζει να προχωρήσουμε πέρα απ’ αυτές εδώ τις σκέψεις, που αποτελούν κατασκευή υποθέσεων λόγω έλλειψης συγκεκριμένων μαρτυριών». Συνομολογείται η έλλειψη στοιχείων λοιπόν. Όμως, με την επίκληση δύο εναλλακτικών τετράδων γεγονότων, από μόνη της αναιρείται η θεωρία αυτή καθώς ήδη αναφέρονται οκτώ γεγονότα! Δεν είναι δυνατό να μιλούμε για Πέμπτο Ζάλο και να μην πατούμε στέρεα στα τέσσερα προηγούμενα, να μην ξέρουμε ποια είναι και να υποθέτουμε με εναλλακτικές εκδοχές άσχετες μεταξύ τους! Πόσο μάλλον που το ίδιο το ημερολόγιο συνομολογεί πως «το σημείο αυτό είναι σκοτεινό και μας εμποδίζει να προχωρήσουμε πέρα απ’ αυτές εδώ τις σκέψεις (σημ. των δύο τετράδων επαναστάσεων), που αποτελούν κατασκευή υποθέσεων λόγω έλλειψης συγκεκριμένων μαρτυριών»! Δηλαδή παραδέχεται πως έχομε εδώ «κατασκευή υποθέσεων»!
Πέρα από αυτά, το βιβλίο του Κώστα Παπαδάκη (Ναύτη) «Κρητική Λύρα, ένας μύθος», όπου για πρώτη φορά γίνεται λόγος για τη θεωρία αυτή, αναφέρει ότι τα τέσσερα προηγούμενα ζάλα ήταν επαναστάσεις των Κρητών κατά των Τούρκων (σελ. 73). Έτσι, καμιά από τις δύο εναλλακτικές θεωρίες δεν ταιριάζει με τα υπό του Ναύτη αναφερόμενα, καθώς στην πρώτη γίνεται σύνδεση με Βενετοτουρκικούς και Ρωσοτουρκικούς πολέμους «χωρίς ανάμειξη των Κρητών», όπως λέει το ίδιο το ημερολόγιο, ενώ στη δεύτερη έχομε αναφορά σε επαναστάσεις όχι κατά των Τούρκων αλλά κατά των Ενετών. Θα αρκούσε να σταματήσομε εδώ τη συζήτηση συμπεραίνοντας ότι από πουθενά δεν προκύπτουν τα τέσσερα προηγούμενα ζάλα-επαναστάσεις των Κρητών κατά των Τούρκων και άρα καταρρίπτεται από μόνα αυτά τα στοιχεία η όλη θεωρία περί πέμπτου ζάλου.
Αλλά ας εξετάσομε, ως εκ περισσού, και τις δύο τετράδες που προτείνονται: Στην πρώτη, οι δύο απόπειρες των Ενετών να καταλάβουν την Κρήτη το 1684 και το 1692, δεν εντοπίζονται καν στην ιστορική έρευνα. Ο Δετοράκης, στην επίτομη Ιστορία της Κρήτης, δεν αναφέρει τίποτα για προσπάθεια κατάληψης της Κρήτης το 1684. Αναφέρει όμως (σ. 283) ότι ξέσπασε πόλεμος το 1685 μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας, και ότι στα πλαίσια αυτά, μόλις «το θέρος του 1692 η Βενετία έστειλε στην Κρήτη το ναύαρχο Δομένικο Μοτσενίγο, με την εντολή να κινητοποιήσει το δυτικό τμήμα της νήσου και να καταλάβει τα Χανιά». Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα επεισόδιο του ΣΤ’ Βενετοτουρκικού πολέμου, που ως προς την Κρήτη έληξε με την απώλεια από τους Ενετούς του φρουρίου της Γραμπούσας μετά προδοσία. Πάντως δεν πρόκειται για δύο επαναστατικά γεγονότα αλλά για ένα, οπότε ήδη η θεωρία περί τεσσάρων προηγούμενων ζάλων αναιρείται καθώς ένα βγαίνει από το λογαριασμό. Συνεχίζοντας, ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1710-12, είναι στην πραγματικότητα ο πόλεμος του 1710-1711, γνωστός επίσης και ως εκστρατεία του Προύθου, ο οποίος έλαβε χώρα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και έληξε με ήττα των Ρώσων που επέστρεψαν στους Τούρκους και το Αζόφ. Ο πόλεμος αυτός δεν επεκτάθηκε στη Νότια Βαλκανική, ούτε στην Κρήτη, ούτε επηρέασε την κατάστασή της με οποιονδήποτε τρόπο, ούτε υπήρξε απόπειρα απελευθέρωσης της Κρήτης. Είναι αδύνατο να έχει εγγραφεί στη συλλογική μνήμη ως γεγονός λόγω της απόστασης από το πεδίο των μαχών, της σύντομης διάρκειάς του και της αποτυχίας των Ρώσων, πολύ δε περισσότερο δε μπορεί να έχει καταγραφεί ως επαναστατική απόπειρα απελευθέρωσης της Κρήτης. Τα ίδια ισχύουν και για τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1735-39. Και πάλι το θέατρο των μαχών ήταν βόρεια, στην Κριμαία, δίχως να επηρεάσει την Κρήτη ή τη Νότια Βαλκανική καθόλου. Οπότε δε μπορούν να εντοπιστούν εκεί τα αναζητούμενα τέσσερα προηγούμενα ζάλα-επαναστάσεις.
Η δεύτερη τετράδα αφορά επαναστάσεις κατά των Ενετών. Πρόκειται για υπαρκτές επαναστάσεις, με συμμετοχή των υπόδουλων. Απλά, δεν πρόκειται για τις μόνες επαναστάσεις κατά των Ενετών, δεν έγιναν εναντίον τους τέσσερις επαναστάσεις αλλά εικοσιεπτά (βλ. και Δετοράκη, οπ.π. σελ. 173)! Αυτό σημαίνει πως η αναφορά σε τέσσερα μόλις προηγούμενα ζάλα-επαναστάσεις αγνοεί και υποτιμά τη μεγαλειώδη έκφραση του αντιστασιακού πνεύματος του λαού της Κρήτης, που δε σταμάτησε να εξεγείρεται κατά των Ενετών τουλάχιστο όσο υπήρχε κρατική υπόσταση του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη (και όσο η Πόλη ήταν φραγκεμένη πριν, στην αυτοκρατορία της Νίκαιας). Αλλά επειδή το ημερολόγιο σε αυτή την τετράδα αναφέρεται σε συμμετοχή ειδικά των Σφακιανών στις τέσσερις εξεγέρσεις που αναφέρει για να τεκμηριώσει το ότι είχαν εγγραφεί λόγω αυτού στη συλλογική συνείδηση των Σφακιανών ως προηγούμενα ζάλα-εξ ού και το πέμπτο το 1770, ας δούμε τα ιστορικά δεδομένα όπως τα παρουσιάζει ο Δετοράκης πάλι. Πιο πριν όμως ας υπενθυμίσομε πως ο Ναύτης μιλεί για επαναστάσεις κατά των Τούρκων και πως στην πρώτη τετράδα αναζήτησης των προηγούμενων ζάλων, τονίζεται ότι δεν υπήρχε συμμετοχή των Κρητών (άρα ούτε και εγγραφή τους στη μνήμη τους, αναιρείται δηλαδή η πρώτη τετράδα από τα κριτήρια που εισάγει η δεύτερη)!
Ο Δετοράκης, πέραν της αναφοράς σε 27 επαναστάσεις, κάνει ιδιαίτερη μνεία σε ορισμένες. Σε αυτές έχομε συμμετοχή των Σφακιανών στις εξής: α) Στην επανάσταση των Σκορδίληδων και Μελισσηνών (1217), δεν αναφέρεται ρητά η συμμετοχή των Σφακιανών λόγω της καθολικότητας της εξέγερσης. Οι Σκορδίληδες ήταν Σφακιανοί άρχοντες, ενώ γίνεται μνεία στο ότι «ολόκληρη σχεδόν η Δυτική Κρήτη (σημ. άρα και τα Σφακιά), από το Μυλοπόταμο και κάτω, πέρασε στα χέρια των επαναστατών» (σελ. 175).
β) Στην επανάσταση του 1262-1266 όπου εκ των αρχηγών είναι οι Σκορδίληδες (σελ. 177).
γ) Το 1311 σημειώνονται «κινήσεις επαναστατικών στοιχείων στα Σφακιά» (σελ. 183).
δ) Το 1319 ξεσπά επανάσταση στα Σφακιά την οποία επικουρούν και οι κρητικοί από τις δυτικές επαρχίες (σε. 184).
ε) Το 1333, επαναστατούν τα Σφακιά, Σέλινο, Κίσαμος (σ. 184).
στ) Το 1341, εκδηλώνεται επανάσταση στον Αποκόρωνα, Σφακιά και Μυλοπόταμο (σ. 185).
ζ) Η αποστασία του Αγ. Τίτου (1363-1366) (σ. 187) εκτείνεται σε όλη την Κρήτη και περιλαμβάνει τα Σφακιά, την αναφέρει δε και το ημερολόγιο ως δεύτερη εκ των αναζητουμένων τεσσάρων.
η) Η επανάσταση του 1364-1367 (σελ. 190) γίνεται με συμμετοχή των Σφακιανών και καταλήγει στην ερήμωση της Ανώπολης, την αναφέρει δε και το ημερολόγιο ως τρίτη εκ των αναζητουμένων τεσσάρων.
θ) Η επανάσταση του 1523 επεκτάθηκε στα Σφακιά, Σέλινο και ορεινή Κυδωνία (σ. 196).
ι) Η επανάσταση του Καντανολέοντος (1527) είχε συμμετοχή Σφακιανών και η Σφακιανή οικογένεια των Πάτερων καταγράφεται στην έκθεση του Προβλεπτή Πασκουαλίγκο ως η πιο επικίνδυνη όλων των επαναστατών, ακόμα και των Καντανολέων (σ. 197).
Ο Δετοράκης, όπως φαίνεται παραπάνω, αναφέρει δέκα από τις σημαντικότερες επαναστάσεις με συμμετοχή των Σφακιανών, έχομε δηλαδή έξι παραπάνω από τις αναζητούμενες τέσσερις. Όμως δεν είναι αυτές οι μόνες, καθώς δεν κάνει λεπτομερή αναφορά και στις 27 επαναστάσεις κατά των Ενετών.
Σε αυτές πρέπει να προσθέσομε και τον Ορνιθοπόλεμο (1470-1473), που αφορά εξέγερση των Σφακιανών κατά φορολόγησης των Ενετών, που αναφέρει το ημερολόγιο ως τέταρτη εκ των αναζητουμένων τεσσάρων.
Και πρέπει να προσθέσομε και την επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη στα 1283-99, στην οποία έλαβαν μέρος οι Σφακιανοί, την οποία αναφέρει και ο Δετοράκης (σελ. 179) ως εξαπλωθείσα σε όλη την Κρήτη δίχως ρητή μνεία στους Σφακιανούς, αλλά καλύπτει το κενό αυτό το ημερολόγιο, το οποίο την αναφέρει ως πρώτη εκ των αναζητουμένων τεσσάρων.
Έχομε λοιπόν 12 επαναστάσεις στις οποίες έχομε ξεκάθαρα συμμετοχή των Σφακιανών, ενώ τίποτα δε μαρτυρεί πως δε συμμετείχαν και σε άλλες! Παρ’ όλα αυτά, το ημερολόγιο αναφέρει μόνο τέσσερις επαναστάσεις, υποβαθμίζοντας το αντιστασιακό πνεύμα των Σφακιανών και υποτιμώντας το, προκειμένου να περιοριστεί στον επιθυμητό αριθμό τέσσερα!
Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η επανάσταση του Δασκαλογιάννη δεν είναι Πέμπτη, αλλά πολλοστή εξέγερση. Ανταποκρίνεται σε ένα πνεύμα αντίστασης, έρωτα στην ελευθερία και άρνησης υποταγής που χαρακτηρίζει διαχρονικά τον Ελληνισμό, ενώ η Κρήτη αποτελεί την ακραία και ασυμβίβαστη έκφραση του πνεύματος αυτού. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αποκρύπτει την έκταση του εξεγερσιακού φαινομένου, ιδίως στην Κρήτη και τα Σφακιά, και να αγνοεί την ένταση και την επαναλαμβανόμενη συχνότητά του. Αυτό το έργο έχουν αναλάβει εσχάτως εθνομηδενιστές νεοταξικοί ιστορικοί που αποσκοπούν στο να αμφισβητήσουν την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού μέσα και από την αποσιώπηση της διαρκούς επαναστατικής δραστηριότητας του λαού μας. Η ιστορία είναι αδυσώπητη όμως, και για να επιστρέψομε στο ημερολόγιο, οι επαναστάσεις πριν το Δασκαλογιάννη δεν είναι μόνο τέσσερις, οπότε δεν υπάρχει καμιά σχέση του Πεντοζάλη με κάποια υποτιθέμενη Πέμπτη επανάσταση που ταυτίζεται με το 1770 και τα Ορλωφικά.

Ως προς τα δώδεκα γυρίσματα και την αντιστοίχισή τους με δώδεκα καπετάνιους
Στο ημερολόγιο, στο φύλλο του Μαΐου 2020, παρατίθενται τρία τραγούδια, εκ των οποίων το ένα αναφέρει:
Δασκαλιανοί στον Πατσιανό και Παττακοί στη Νίμπρο,
οι Βλάχοι στην Ανώπολη κι οι Μοριανοί στ’ Ασκύφου,
στ΄ Ασφένδου Δεληγιάννηδες και στα Σφακιά Στρατίκοι,
Μπονάτοι στην Αράδαινα, Σκορδύληδες στο Μούρι,
Πάτεροι στην Ανώπολη, Χούρδοι στον Άι Γιάννη,
ελάτε στον Ομπρόσγιαλο.
Πριν προχωρήσομε θα επισημάνομε ότι ο στίχος «Σκορδύληδες στο Μούρι» ξενίζει, καθώς το χωριό λέγεται Μουρί και όχι Μούρι. Αυτό παρουσιάζει με τη σειρά του τα εξής θέματα: ο τονισμός στο συγκεκριμένο σημείο του 15σύλλαβου, αν ακολουθείτο η σωστή γραφή, θα έβγαζε το στίχο εκτός ρυθμού. Από την άλλη, η ποιητική του δημοτικού μας τραγουδιού χαρακτηρίζεται από αρτιότητα και αποτελεί τουλάχιστον παράδοξο να παραδίδεται τραγούδι με αλλοιωμένο τονισμό, είναι κάτι που δεν ανέχεται η δημοτική μας δημιουργία.
Έχοντας κάμει την παραπάνω επισήμανση, συνεχίζομε και παρατηρούμε ότι ως πηγή αυτού του τραγουδιού αναφέρεται στο ίδιο φύλο του Μαΐου 2020, ότι «δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Ιδομενέα Παπαγρηγοράκη στο βιβλίο του Τα κρητικά ριζίτικα τραγούδια, της τάβλας και στράτας, τόμ. Α΄ (Χανιά, 1957). Σε αυτό διατυπώνεται η ανάγκη επαναστατικής συνέλευσης, προσκαλώντας δέκα επιφανείς οικογένειες των Σφακίων στον Ομπρόσγιαλο (Χώρα Σφακίων). Το τραγούδι αναφέρεται ονομαστικά στους Δασκαλιανούς από Πατσιανό, Παττακούς από Νίμπρο, Βλάχους από Ανώπολη, Μοριανούς από Ασκύφου, Δεληγιάννηδες από Ασφένδου, Στρατίκους από Σφακιά, Μπονάτους από Αράδαινα, Σκορδύληδες από Μούρι (σημ. ο λάθος τονισμός διατηρείται εδώ), Πάτερους από Ανώπολη, Χούρδους από Άι Γιάννη, παρουσιάζοντάς τους ως πρωταγωνιστές των γεγονότων εκείνων».
Ανατρέχοντας στον Παπαγρηγοράκη για να διασταυρώσομε την πηγή που παρατίθεται στο ημερολόγιο, μας περιμένει μια έκπληξη: Το τραγούδι υπάρχει στη σελίδα 54 και με αριθμό 70, αλλά δεν έχει την έκταση που αναφέρει το ημερολόγιο. Ο Παπαγρηγοράκης το παραθέτει ως εξής:
Δασκαλιανοί στον Πατσιανό και Παττακοί στη Νίμπρο,
οι Βλάχοι στην Ανώπολη και Μωριανοί στ’ Ασκύφου,
στ΄ Ασφένδου οι Δεληγιάννηδες και στα Σφακιά οι Στρατήγοι,
ελάτε στον Ομπρόσγιαλο.
Με αυτή τη μορφή το παραθέτει και ο Παπαδοπετράκης στην «Ιστορία των Σφακίων», σελ. 126 και άλλοι ιστορικοί (Μουρέλος, Ψιλάκης).
Πέραν κάποιων επουσιωδών διαφορών (πχ Στρατίκοι/Στρατήγοι), το τραγούδι που επικαλείται το ημερολόγιο ως αποθησαυριζόμενο στον Παπαγρηγοράκη για να το χρησιμοποιήσει ως τεκμήριο της θεωρίας για τους δώδεκα καπετάνιους, απλά δεν υπάρχει, ούτε γίνεται αναφορά στις οικογένειες αυτές σε άλλο τραγούδι της συλλογής. Στον Παπαγρηγοράκη καταχωρούνται κι άλλα τραγούδια που αναφέρουν Σφακιανές οικογένειες, το αρ. 35, το αρ 49, το αρ. 278 τα οποία είναι άσχετα αφενός με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, αλλά και δεν αναφέρουν τις οικογένειες του τραγουδιού του Μαΐου 2020 του ημερολογίου αφετέρου. Το αρ. 35 μιλεί για κάλεσμα σε γάμο, και αναφέρει τους Δασκαλιανούς, Μωριανούς, Νταμουλιανούς, Παττακούς και Βλάχους, το αρ. 49 μιλεί για 8 αναγυρισμένες οικογένειες των Σφακίων, τους Τζάτζιμους, Μιχελ(ι)άκους, Βλάχους, Στρατίκους, Μαυροπάτερους, Παττακούς, Δασκαλιανούς και Μπουρμπάχους, το αρ. 278 πάλι για κάλεσμα σε γάμο των ίδιων οικογενειών με το αρ. 35.
Προς κάλυψη της περίπτωσης να διέλαθε της προσοχής μας κάποια καταγραφή του τραγουδιού που αναφέρει το ημερολόγιο διαβάζοντας τον Παπαγρηγοράκη, καταφύγαμε και στο ευρετήριο κυρίων ονομάτων που προνόησε ο συγγραφέας να παραθέσει στο τέλος της συλλογής του, σελ. 361-370. Όπως σημειώνει στο τέλος του ευρετηρίου, τούτο εξυπηρετεί και την ανάγκη να ανεύρει κάποιος ένα τραγούδι του οποίου δε γνωρίζει τον τίτλο με τον οποίο καταχωρείται, οπότε μπορεί να καθοδηγηθεί από τυχόν ονόματα που αναφέρει, αφού δίπλα τους υπάρχει σχετική παραπομπή. Αναζητώντας λοιπόν το τραγούδι του ημερολογίου και με αυτό τον τρόπο, συναντούμε τα ονόματα με τη σειρά που αναφέρονται ως εξής: Οι Δασκαλιανοί στα τραγούδια 35,49,70,278,284 (το τελευταίο αφορά στον πνιγμό του Δασκαλογιώργη), οι Παττακοί στα τραγούδια 35,49,70,205 (απειλή καλογριάς για εκδίκηση φόνου), οι Βλάχοι στα 35,70,278, οι Μωριανοί στα 18,35,70,156,239,278,375,472, οι Δεληγιάννηδες στο 70, οι Στρατίκοι στα 49,70. Συνεχίζοντας για τις υπόλοιπες οικογένειες που αναφέρει το τραγούδι του ημερολογίου με τη σειρά που αναφέρονται, παρατηρούμε τα εξής: Μπονάτοι δεν αναφέρονται, Σκορδύληδες δεν αναφέρονται, Πάτεροι δεν αναφέρονται (αλλά αναφέρεται Πάτερος στο αρ. 562, Πατερογιώργης στο 232, Πατερονικόλας στο 274), Χούρδοι δεν αναφέρονται! Δηλαδή το τραγούδι του ημερολογίου που αναφέρει δέκα οικογένειες και έχει ως πηγή του τον Παπαγρηγοράκη δεν υπάρχει εκεί!
Δεν υπάρχει όμως ούτε και σε άλλες συλλογές: Στον Αποστολάκη, με τον αρ. 171, παρατίθεται το τραγούδι όπως το έχει και ο Παπαδοπετράκης κι ο Παπαγρηγοράκης, με τις έξι οικογένειες δίχως την προσθήκη του ημερολογίου. Στον Κριάρη και το Γιάνναρη δεν καταγράφεται.
Περαιτέρω, στο φύλλο του Ιουλίου 2020, διαβάζομε στο ημερολόγιο τα εξής ως προς τους δώδεκα καπετάνιους: «Επίσης, έχει (σημ. Ο Πεντοζάλης) δώδεκα μουσικές φράσεις στη μελωδία του, γνωστές και ως πάρτες ή γυρίσματα ή σκοποί, υποδηλώνοντας τον αριθμό των πρωτεργατών του εγχειρήματος, τους καπετάνιους όπως λέγονται. Τέλος, ο χορός έχει ένα ιδιαίτερο τελετουργικό, κατά το οποίο οι χορευτές φωνάζουν όλοι μαζί δώδεκα ονόματα με συγκεκριμένη πάντοτε σειρά, ως εκείνα των καπετάνιων – αρχηγών της εξέγερσης. Εμφανίζεται, λοιπόν, το πεντοζάλι ως χορός τιμής ηρώων και μνημοσύνης των.»
Στο φύλλο του Αυγούστου 2020, το ημερολόγιο διερωτάται ρητορικά: «ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα τα δώδεκα ονόματα που αναφωνούνται στην τελετουργία του χορού ως οι πρωτεργάτες της εξέγερσης και συνεπώς ευσταθεί ο συμβολισμός τους με τις δώδεκα μουσικές φράσεις της μελωδίας του χορού;»
Και στο φύλλο του Οκτωβρίου 2020, το ημερολόγιο επιχειρηματολογεί πάνω στην άποψη περί δώδεκα καπετάνιων ως εξής: «Ερευνώντας την ιστορική επιβεβαίωση των δώδεκα ονομάτων που αναφωνούνται στην τελετουργία του χορού μέσα από τις λαογραφικές, ιστορικές και φιλολογικές αναφορές που έχουμε στη διάθεσή μας, θα διαπιστώσουμε ότι αυτές βρίσκονται σε πλήρη διασταύρωση, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα όσα ιστορικά επικαλείται η προφορική παράδοση στο τελετουργικό του πεντοζαλιού για τους δώδεκα πρωτεργάτες της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη είναι απολύτως ακριβή. Ας δούμε, όμως τα στοιχεία που έχουμε ένα προς ένα. Από την τελετουργική απόδοση του πεντοζαλιού λαμβάνουμε δώδεκα ονόματα, που αναφωνούνται με την ακόλουθη σειρά: Δάσκαλος, Πρωτόπαπας, Πατερογιώργης, Μωρανδρουλής (ή Κουτρουμπάς), Χούρδος, Δασκαλογιωργάκης (ή Σαπώλης), Μανούσακας, Στρατικομανούσος (ή Κούτσουμπας), Βουρδουμποστρατής (ή Μπούρμπαχης) (σημ. πρόκειται για διαφορετικούς καπετάνιους, καθώς ο Βουρδουμπάς είναι από τη Χώρα κι ο Βούρβαχης από το Ασφέντου), Σκορδυλογιώργης, Μπονατομανούσος, Βάρδακας. Σύμφωνα με το βιβλίο του Ναύτη, ο οποίος διέσωσε προφορικές μαρτυρίες παλαιοτέρων, όπως του λυράρη Νικόλαου Κατσούλη ή Κουφιανού (1877-1947) από το Κουφό Κυδωνίας, τα πρόσωπα στα οποία ανταποκρίνονται τα ονόματα αυτά είναι οι: «Δασκαλογιάννης της οικογένειας Βλάχων, Πρωτόπαπας, Πατερογιώργης Γεώργιος της οικογένειας Πατέριδων, Κουτρουμπάς Ανδρουλής της οικογένειας Μώριδων, Χούρδος της οικογένειας Χούρδων, Σαπώλης Δασκαλογιωργάκης της οικογένειας Δασκαλιανών, Μανούσακας Πατακών της οικογένειας Βολουδιανών, Στρατίκης Μανούσος Κούτσουπας της οικογένειας Στρατίκηδων, Μπούρμπαχης Στρατής Βουρδουμπάς της οικογένειας Στρατίκηδων, Σκορδύλης Γεώργιος της οικογένειας Σκορδυλιανών, Μπονατογιάννης Μανούσος της οικογένειας Μπονατιδων, Βάρδακας Ανδρουλής της οικογένειας Βολουδιανών».
Τα ίδια δώδεκα πρόσωπα, αλλά με διαφορετική σειρά, παρουσιάζει στο βιβλίο του στα 1888 και ο Γρηγόρης Παπαδοπετράκης, γράφοντας ότι επικεφαλής στη Σφακιανή Επανάσταση του 1770, πλην του Δασκαλογιάννη και του Πρωτόπαπα, ήταν «ο εκ Καλλικράτους Γεώργιος Δασκαλάκης ή Δασκαλογεωργάκης εκ της οικογενείας των Δασκαλιανών, ο εξ Ασκύφου Αντρουλιός Μοράκης εκ των Μοριανών, εκ της Νίμπρου ο Μανούσακας και ο Αντρουλής εκ της οικογένειας των Πατακών ή Βολουδιανών, εκ του Εμπροσγιαλού ο Στρατής Βουρδουμπάς και ο Μανούσος Κούτσουπας εκ των Στρατήγων, εκ του Μουρίου ο Γεώργιος Σκορδύλης, εκ της Ανωπόλεως ο Γεώργιος Πάτερος, εκ της Αράδαινας ο Μανούσος Μπονάτος και εκ του Αγίου Ιωάννου ο Χούρδος», χωρίς όπως σημειώνει να γνωρίζουμε αν ήταν μεταξύ τους ισόβαθμοι, προσφέροντάς μας έτσι την ιστορική επιβεβαίωση των ονομάτων της «χανιώτικης» παράδοσης.
Αλλά και το πρώτο Λευκορείτικο Τραγούδι που παραθέτουμε στο φύλλο Μάιος, έρχεται σε απόλυτη συμφωνία με όλα τα παραπάνω, αφού κάνει λόγο για Δασκαλιανούς από Πατσιανό, Παττακούς από Νίμπρο, Βλάχους από Ανώπολη, Μοριανούς από Ασκύφου, Δεληγιάννηδες από Ασφένδου, (σημ. οι οποίοι δεν αναφέρονται στους δώδεκα καπετάνιους που αντιστοιχούνται σε σκοπούς, οπότε ελλείπει αυτή η «απόλυτη συμφωνία») Στρατίκους από Σφακιά, Μπονάτους από Αράδαινα, Σκορδύληδες από Μούρι, Πάτερους από Ανώπολη και Χούρδους από Άι Γιάννη».
Πέραν των ανωτέρω, οφείλομε να σημειώσομε και τα κάτωθι ως προς τα ονόματα που παρατίθενται στο ημερολόγιο και τις οικογένειές τους: Μωρανδρουλής (ή Κουτρουμπάς): Εντελώς διαφορετική οικογένεια αυτή των Μώρηδων, που προέρχεται από τους Μαυροπάτερους, από τους Κουτρουμπάδες οι οποίοι είναι Παττακοί. Οι Μαυροπάτεροι προέρχονται από τους Σκορδύληδες, οι Παττακοί όχι. Οπότε η μνεία «Κουτρουμπάς οικογένειας Μώρηδων» δεν είναι ακριβής.
Αναφέρεται επίσης «Μανούσακας Πατακών της οικογένειας Βολουδιανών». Το αντίστροφο ισχύει, οι Βολουδιανοί είναι κλάδος των Παττακών και όχι οι Παττακοί των Βολούδηδων.
Περαιτέρω, η μνεία «Μπούρμπαχης Στρατής Βουρδουμπάς της οικογένειας Στρατίκηδων» δεν είναι ακριβής. Ο Βουρβαχοστρατής, οπλαργηγός Ασφεντιωτών, αναφέρεται ότι σκοτώθηκε στην Αράδαινα: «Στο πλάι τση Αράδαινας εις το μεγάλο πεύκο, έπεσ’ ο Μπουρμπαχοστρατης κ’ ο Διγενής ο Πέτρος…». Ο Βουρδουμπάς ήταν από τη Χώρα Σφακίων, πρόκειται δηλαδή για διαφορετικά πρόσωπα, οπότε και μόνο με το διαχωρισμό αυτόν δεν προκύπτει και ο αριθμός δώδεκα.
Ας δούμε λοιπόν, λαμβάνοντας υπ’ όψη όλα τα παραπάνω, πού θα μπορούσαμε να καταλήξομε: Κατ’ αρχάς, η μόνη μνεία που υπάρχει για το επικαλούμενο τελετουργικό και τη σύνδεση δώδεκα καπετάνιων με τον Πεντοζάλη είναι αυτή του Ναύτη στη σελ. 74 του βιβλίου του «Κρητική λύρα, ένας μύθος». Το βιβλίο εξεδόθη το 1989 και πριν από αυτό δεν υπάρχει άλλη μαρτυρία για τα ιστορούμενα επί του θέματος. Ο Ναύτης επικαλείται μαρτυρίες τριών βιολατόρων, των Χάρχαλη, Κουφιανού και Κοπανίδη (πατέρα του Ναύτη), που είχαν ήδη αποβιώσει όταν εξεδόθη το βιβλίο του.
Το ημερολόγιο δεν παραθέτει άλλη πηγή. Ο Γ. Τσουχλαράκης στην ιστοσελίδα του, στο χωρίο για τον Πεντοζάλη (http://www.tsouchlarakis.com/XOROIKRITIS.htm), αναφέρει και ότι το τελετουργικό γινόταν στην Κίσσαμο και στο Σέλινο (όχι πάντως στα Σφακιά όπου λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα). Πέραν αυτής της μαρτυρίας δεν υπάρχει αυτό σε πηγές σύγχρονες της εξεταζόμενης περιόδου ή των επόμενων αυτής χρόνων.
Η διασταύρωση λοιπόν που κάνει το ημερολόγιο ξεκινώντας από το Ναύτη, δε μας διαφωτίζει για το αν πράγματι τα γυρίσματα του Πεντοζάλη αντιστοιχούν σε οπλαρχηγούς. Τα παραδεδομένα από τον Παπαδοπετράκη ονόματα αποτελούν ιστορική μαρτυρία ως προς την ύπαρξη και τη δράση τους, δεν υπάρχει όμως πουθενά η σύνδεση με το επικαλούμενο τελετουργικό.
Περαιτέρω, ο Ψιλάκης (σελ. 105), ταυτιζόμενος με τον Παπαδοπετράκη, αναφέρει ότι γενικός αρχηγός αναδείχτηκε ο Δασκαλογιάννης, «υπ’ αυτόν δε ετάχθηκαν» οι εξής 10: Γ. Δασκαλάκης, Α, Μοράκης, Μανούσακας, Ανδρουλής, Σ. Βουρδουμπάς, Μ. Κούτσουπας, Γ. Σκορδίλης, Γ. Πάτερος, Μ. Μπουνάτος, Χούρδος.
Στο Μουρέλο (σελ. 134), αναφέρεται ο Δασκαλογιάννης ως γενικός αρχηγός και ακολούθως οι εξής 14: Γ. Δασκαλάκης, Α, Μοράκης, Μανούσακας, Ανδρουλής, Σ. Βουρδουμπάς, Μ. Κούτσουπας, Γ. Σκορδίλης, Γ. Πάτερος, δύο Δεληγιαννάκηδες, Στρατής Βούρβαχης, Βαρδής Ζαμπέτης, Μ. Μπονάτος, Χούρδος. Εδώ λοιπόν προστίθενται τρεις Ασφεδιώτες, οι δύο Δεληγιαννάκηδες κι ο Βούρβαχης, κι ένας Ανωπολίτης, ο Ζαμπέτης, αδερφός του Πρωτόπαπα. Κι αν στις προηγούμενες αναφορές είχαμε 10 καπετάνιους εκτός από τον Αρχηγό Δασκαλογιάννη, οπότε ο δωδέκατος συμπληρωνόταν με τον Πρωτόπαπα (μη λαμβανομένης υπ΄όψη της μνείας δύο προσώπων, του Μπουρμπαχοστρατή και του Βουρδουμπά, ως ένα), εδώ έχομε μνεία κι άλλων αρχηγών, ώστε να φτάνομε σε 15 μαζί με το Δασκαλογιάννη, και 16 με τον Πρωτόπαπα.
Φαίνεται λοιπόν ότι οι καπετάνιοι ήταν περισσότεροι από δέκα· θα σημειώσομε ακόμα πως η εκδοχή των δέκα δεν περιέχει κανέναν Ασφεδιώτη, αν και το χωριό είχε πάντα αντιστασιακή δράση, οπότε λογική φαίνεται η μνεία του Μουρέλου σε περισσότερους καπετάνιους. Έτσι όμως δεν υπάρχει καν ο ζητούμενος αριθμός 12 που υποτίθεται ότι ήταν οι καπετάνιοι για να αντιστοιχηθεί με το ατεκμηρίωτο τελετουργικό της μνείας ενός καπετάνιου σε κάθε γύρισμα του πεντοζάλη.
Η αποπειρώμενη διασταύρωση με το τραγούδι παρουσιάζει κι αυτή αντίστοιχα προβλήματα, καθώς η αναφορά σε οικογένειες επιφανείς των Σφακίων δεν παρέχει ούτε αυτή κάποια σύνδεση με το επικαλούμενο τελετουργικό. Θα λέγαμε ότι η απόπειρα διασταύρωσης με το τραγούδι παραπάνω τα αντίθετα βεβαιώνει: το τραγούδι με τη διευρυμένη εκδοχή του ήδη δείξαμε ότι δεν υπάρχει· αναφέρει έξι οικογένειες, από τις οποίες η μία, οι Δεληγιάννηδες, δεν είναι καν μεταξύ αυτών που κατά το ημερολόγιο αναφωνούνται στο επικαλούμενο τελετουργικό.
Έτσι, καταλήγομε πως δεν υπάρχει διασταύρωση του τελετουργικού και της σύνδεσης δώδεκα οπλαρχηγών με το Δασκαλογιάννη και πως δεν τεκμηριώνεται ιστορικά τέτοιος ισχυρισμός, όσο γοητευτικός και σκηνικά θελκτικός και να είναι.

Δεν είναι 12 αλλά περισσότερα τα μουσικά γυρίσματα του Πεντοζάλη    (το κεφάλαιο αυτό είναι γραμμένο από τον κρητικό καλλιτέχνη Νεκτάριο Κλωστράκη) 
Ο γρήγορος πεντοζάλης εδώ και τρεις τέσσερις δεκαετίες, από τις ηχογραφήσεις του ίδιου του Κώστα Παπαδάκη (Ναύτη), αν μπούμε στην διαδικασία να μετρήσουμε τα γυρίσματά του, θα διαπιστώσουμε ότι εν αντιθέσει με την άποψή του στο βιβλίο του με τον τίτλο " Κρητική Λύρα ένας μύθος" ότι οι μελωδίες-στροφές είναι 12, θα τις μετρήσουμε 13. Η δεύτερη μελωδία, πάντα μέσα από τις ηχογραφήσεις του ίδιου του Ναύτη επαναλαμβάνεται αυτούσια σαν έκτη μελωδία-στροφή. Η πέμπτη μελωδία-στροφή είναι στην ουσία δύο ξεχωριστές μελωδίες και αυτό ένας οποιοσδήποτε απλός καθηγητής μουσικής μπορεί να το καταλάβει ακούγοντας το, που σημαίνει ότι αμέσως οι 13 μελωδίες-στροφές του γρήγορου πεντοζάλη γίνονται 14. Εκτός του ότι τις ίδιες ακριβώς μελωδίες του γρήγορου πεντοζάλη τις συναντάμε σαν σιγανό- κοντυλιές στην Αν. Κρήτη...

Ως προς το χρόνο λήψης της απόφασης για την επανάσταση και έναρξης των προετοιμασιών
Ο χρόνος κατά τον οποίο αποφασίστηκε η επανάσταση, είναι κρίσιμος για τη θεωρία που αναφέρει το ημερολόγιο, καθώς τα δέκα, κατά τη θεωρία αυτή, βήματα του πεντοζάλη είναι τόσα γιατί η απόφαση λήφθηκε στις 10.10.1769. Μια γενική παρατήρηση θα ήταν ότι τα βήματα του χορού αυθαίρετα συνδέονται με την ημερομηνία της απόφασης, καθώς δεν υπάρχει κανένα υπόβαθρο προς τούτο, είτε από πλευράς γενικότερης πρακτικής είτε από πλευράς ιστορικών καταγραφών. 
Διαβάζομε στο ημερολόγιο, τα εξής: 
«…ως προς το ερώτημα, τώρα, αν η 10η Οκτωβρίου θεωρείται σωστά ως η ημερομηνία που πάρθηκε η επαναστατική απόφαση, έχουμε να σημειώσουμε ότι στη γενική και ειδική ιστορική βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη εκδηλώθηκε το Πάσχα του 1770 (4 Απριλίου) μετά από προετοιμασίες έξι μηνών. Όμως, έξι μήνες πριν τον Απρίλιο σημαίνει ότι ξεκίνησαν τις προετοιμασίες τον Οκτώβριο του 1769, που είναι ο δέκατος μήνας του χρόνου. Πέραν αυτού δεν γνωρίζουμε κάτι άλλο. Μπορεί, λοιπόν, να μην είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε την 10η Οκτωβρίου, αλλά η αναφορά του δέκατου μήνα του έτους είναι πλήρως δικαιολογημένη».
Η «γενική και ειδική ιστορική βιβλιογραφία» δεν αναφέρεται στο ημερολόγιο, οπότε δε μπορούμε να δούμε τις πηγές που επικαλείται αυτό. Το σίγουρο είναι ότι, όπως λέει το ημερολόγιο, δεν «είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε την 10η Οκτωβρίου». Οπότε το ένα σημείο της θεωρίας περί 10ης Οκτωβρίου 1769 ως χρόνου λήψης της απόφασης δεν προκύπτει καθόλου.
Για το αν η απόφαση ελήφθη Οκτώβριο του 1769, και με άγνωστη τη βιβλιογραφία που επικαλείται δίχως να συγκεκριμενοποιεί το ημερολόγιο, θα καταφύγουμε σε συγκεκριμένα πονήματα: ο Δετοράκης αναφέρει στη σελ. 308 της Επίτομης Ιστορίας της Κρήτης: «Ολόκληρο το 1769 και ως την άνοιξη του 1770 ο Δασκαλογιάννης προετοίμαζε την επανάσταση στη Σφακιά». Αυτό σημαίνει πως η απόφαση είχε ληφθεί πολύ νωρίτερα από τον Οκτώβριο του 1769.
Ο Μουρέλος, στη σελ. 132, αναφέρει πως η απόφαση (τη σύσκεψη για την οποία και τις αντιρρήσεις του Πρωτόπαπα περιγράφει παραστατικά ο Μπατζελιός στη Ρίμα του Δασκαλογιάννη), είχε ήδη ληφθεί πριν τον Αύγουστο του 1769, οπότε, με ειλημμένη την απόφαση, ειδοποιήθηκε ο Δασκαλογιάννης να μεταβεί στην Πελοπόννησο να κανονίσουν τις τελευταίες μικρολεπτομέρειες. Ο Ψιλάκης, στις σελ 105 επ., δεν προσδιορίζει χρόνο λήψης της απόφασης, αλλά αναφέρει ότι μετά από αυτήν εστάλη επιστολή στον Ορλώφ και μετά, την 25η Μαρτίου 1770, ορίστηκαν οι αρχηγοί. Κανείς λοιπόν δεν υποδεικνύει τον Οκτώβριο 1769 ως μήνα υιοθέτησης της απόφασης για την επανάσταση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η θεωρία που συσχετίζει την επανάσταση του Δασκαλογιάννη με τον Πεντοζάλη δεν τεκμηριώνεται, αντίθετα λειτουργεί στην κατεύθυνση υποβάθμισης της διαρκούς επαναστατικής διαδικασίας της Κρήτης και των Σφακίων ειδικότερα, αγνοεί τις συνεχείς εξεγέρσεις, μειώνει τον αριθμό των οπλαρχηγών στην προκρούστεια κλίνη της με κάθε τρόπο απόδειξης της εικασίας, περιορίζει το χρόνο προετοιμασίας της επανάστασης του 1770. 
Μεθοδολογικά, αντί να εξετάσει τα γεγονότα, τα δεδομένα, κι από αυτά να βγάλει κάποιο πόρισμα, ξεκινά από το αποδεικτέο και επιχειρεί ανεπιτυχώς να προσαρμόσει τα δεδομένα στο ζητούμενο· φυσιολογικά αποτυγχάνει.
Προσφέρεται μια θεωρία γοητευτική, που επιχειρεί να συνδέσει την επανάσταση με τον πεντοζάλη· όμως η ιστορία κι η παράδοσή μας είναι τόσο γεμάτες, που δε χρειάζονται κατασκευασμένες θεωρίες για να αναδειχτεί το μεγαλείο τους. Και γεμάτες βέβαια να μην ήταν δεν είναι αυτός λόγος να υιοθετήσει ένα μύθευμα ως ιστορία. Στην εύκολη εποχή του καναπέ και του πληκτρολογίου των κοινωνικών δικτύων, η θεωρία αυτή προσφέρει αβασάνιστα ένα παραδοσιακό/ιστορικό πακέτο που δε θέλει και πολλή σκέψη, που εξαντλείται εκεί και δε μας φέρνει αντιμέτωπους με τις βαριές ιστορικές μας ευθύνες, υποβαθμίζοντας την αντιστασιακή παράδοση του λαού μας σε τέσσερις εξεγερσιακές απόπειρες πριν το 1770. Η ρήση του εθνικού μας ποιητή είναι πάντα επίκαιρη: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό»…

ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΗΤΙΚΟΙ

100 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μουσουλμανικοί πληθυσμοί, Ελληνόφωνοι κυρίως, και Χριστιανικοί πληθυσμοί ανταλλάχτηκαν και πέρασαν στην άλλη όχθη του Αιγαίου μετά την Καταστροφή. Ήταν η τελευταία πράξη μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, με τις συνθήκες κάθε πληθυσμού να έχουν  κοινά σημεία αλλά και διαφορές.

Στην περίπτωση των Τουρκοκρητικών, οι οποίοι είχαν φτάσει, μέσα από αθρόους εξισλαμισμούς οφειλόμενους στην έντονη καταπίεση των χριστιανών, να είναι το 50% του πληθυσμού, όταν έφτασε η ώρα της ανταλλαγής εκπροσωπούσαν το ένα τέταρτο των κατοίκων της Κρήτης. Η ελληνική τους καταγωγή, κι αυτών και των υπόλοιπων εξισλαμισμένων, έχει δημιουργήσει κατά καιρούς ελπίδες ότι θα επανακάμψουν στην αρχική τους ταυτότητα. Αυτό αφορά μιαν ανάγνωση της κατάστασης που πόρρω απέχει από την πραγματικότητα: Οι Τουρκοκρητικοί πέρασαν συνειδητά στην Τουρκική ταυτότητα μέσω του εξισλαμισμού τους και κατέστησαν φορείς εξουσίας στα πλαίσια της ρατσιστικής δομής της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που θεωρούσε τους μη μουσουλμάνους κατοίκους της υπηκόους δεύτερης κατηγορίας, ραγιάδες, δηλαδή πρόβατα προς άρμεγμα. Οι μέχρι χτες ραγιάδες, λοιπόν, με τον εξισλαμισμό τους περνούσαν στη σφαίρα της εξουσίας και καταπίεζαν τους χριστιανούς αδελφούς τους. Οι λίγες περιπτώσεις κρυπτοχριστιανών εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια των συνεχών επαναστάσεων του 19^ου αιώνα. Οι υπόλοιποι είτε επανήλθαν στην αρχική τους ταυτότητα με την πρόοδο των διαρκών επαναστάσεων και την περιέλευση του ελέγχου της υπαίθρου στους Έλληνες, είτε παρέμειναν συνειδητοί μουσουλμάνοι και συνέχισαν να ασκούν εξουσία με βίαιο τρόπο, μέχρι να αναγκαστούν να αποχωρήσουν σταδιακά. Οι τελευταίοι έφυγαν με την Ανταλλαγή το 1924, έχοντας συμμετάσχει σε όλες τις σφαγές των Ελλήνων που λάμβαναν τακτικά χώρα.

Οι Τουρκοκρητικοί υπήρξαν οι εχθροί μας σε όλη την συνεχή επαναστατική διαδικασία που ξεκινάει από το Δασκαλογιάννη και καταλήγει στην Ένωση. Από την Ανατολή δεν ήρθαν Τούρκοι στην Κρήτη σε αριθμούς τέτοιους ώστε να αποτελέσουν κάποια κρίσιμη μάζα με δικά της χαρακτηριστικά. Αυτοί ήταν η πηγή καταπίεσης, και ο χαρακτηρισμός «γερλήδες» δηλαδή ντόπιοι, καταδεικνύει ακριβώς ότι η μάστιγα του ελληνικού πληθυσμού προερχόταν από το σώμα του, σάρκα που θέλησε να αποχωριστεί βίαια εκ της σαρκός του ελληνισμού στο νησί.

Εχθροί μας συνέχιζαν να είναι και αφού έφευγαν από την Κρήτη. Κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία χρησιμοποιήθηκαν από τον Κεμάλ ως ρουφιάνοι, καθώς μιλούσαν τα Ελληνικά, συμμετείχαν δε, μεταξύ άλλων,  στην κατακρεούργηση του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Τουρκοκρητικοί δε μιλούσαν τουρκικά· υποχρεώθηκαν να τα μάθουν στη νέα τους εγκατάσταση, όχι απλά ως διαδικασία αναγκαία για να επικοινωνούν με το νέο τους περίγυρο, αλλά ως επιτέλεση της πολιτικής του Κεμαλικού κράτους επιβολής της Τουρκικής ως υποχρεωτικής γλώσσας συνεννόησης στην πανσπερμία των λαών και ταυτοτήτων που απαρτίζουν τη σημερινή Τουρκία. Πρόκειται για την καμπάνια «Πατριώτη μίλα Τουρκικά (Vatandas Turkce konus)», ένα από τα πολλά μέτρα πολιτιστικής γενοκτονίας για όσους είχαν επιβιώσει της φυσικής που είχε προηγηθεί.

Οι Τουρκοκρητικοί έφυγαν επειδή ηττήθηκαν κατά τις σκληρότατες συγκρούσεις με τους Έλληνες της Κρήτης. Έφυγαν λοιπόν ως εχθροί. Εδώ θα πρέπει να αντιδιασταλεί η περίπτωσή τους από το παράδειγμα που προσφέρει η αντίστοιχη διαδικασία εξισλαμισμών στον Πόντο· εκεί δεν υπήρξε σύγκρουση μεταξύ των εξισλαμισμένων και των Ελλήνων. Τη Γενοκτονία επιτέλεσαν οι Τσέτες, που μεταφέρθηκαν στην περιοχή γι’ αυτό το σκοπό, ενώ το Ποντικό αντάρτικο ενάντια σε αυτούς έδρασε, όχι ενάντια στους εξισλαμισμένους Ποντίους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι οι επαφές μεταξύ Ελλήνων και εξισλαμισμένων Ποντίων γίνονται δίχως να τις βαραίνει ένα συγκρουσιακό παρελθόν. Στην Κρήτη δε μπορεί να συμβεί αυτό. Οι δύο πληθυσμοί οφείλουν να επικοινωνούν. Μοιράζονται κάποια κοινά πολιτιστικά στοιχεία, όπως τη μουσική και το χορό. Αλλά αυτό μπορεί να είναι η ευκαιρία να αρχίσει μια επαφή, όμως αυτή πρέπει να είναι στη βάση μιας ειλικρινούς συζήτησης για το τί έχει συμβεί. Δε μπορεί να συναντιόμαστε και να αναπολούμε πόσο ωραία μας σφάζανε στο μεγάλο αρπεντέ και στους αμέτρητους άλλους. Πρέπει να σκύψομε πάνω στο παρελθόν, να καταλάβουν ότι δεν ήταν πάντα Τούρκοι (όπως έχει εύγλωττα αναφέρει πριν καιρό μια συνειδητοποιημένη Τουρκοκρητικιά), και να αναλάβουν τις ευθύνες των εγκλημάτων που διέπραξαν. Ουσιαστικά μιλούμε για μια μικρογραφία αυτού που η επίσημη Τουρκία πρέπει να κάμει για τη γενοκτονία.

Σε αυτή τη βάση μπορούμε να ξαναβρούμε τους παλιούς μας εχθρούς (και πιο παλιούς αδελφούς μας). Μπορούμε να μιλήσομε μαζί τους, να ξαναβρούμε μιαν επαφή ακόμα κι αν η μεταστροφή τους στο Ισλάμ δεν είναι πια αναστρέψιμη. Αυτό που δε μας επιτρέπει η ιστορία μας να κάνουμε, είναι να ξεκινήσουμε επαφές από μηδενική βάση, σα να μην έχει συμβεί τίποτα, σε μια χαζοχαρούμενη προσέγγιση που αγνοεί τα γενοκτονικά χαρακτηριστικά του τουρκικού κράτους και τον αναθεωρητισμό του. Γιατί μια επαφή σα να μην έχει συμβεί τίποτα, δεν είναι αθώα, ούτε καλοπροαίρετη· εντάσσεται στους σχεδιασμούς του τουρκικού κράτους που θα εργαλειοποιήσει και τους Τουρκοκρητικούς στα πλαίσια του υβριδικού πολέμου που ασκεί εδώ και χρόνια απέναντι στην πατρίδα μας, και θα τη βρούμε μπροστά μας πολύ σύντομα. 

ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΝΑ ΚΑΜΟΥΝ ΑΡΜΑΤΑ

(με αφορμή την έκθεση στο Δήμο Μαλεβιζίου μέρους της συλλογής του Ευτύχη Τζιρτζιλάκη για τα όπλα των Κρητικών το 21)

Των αντρειωμένων τ’ άρματα δεν πρέπει να πουλιούνται

Μον’ πρέπει να γυαλίζονται στον τοίχο να κρεμιούνται

Να τα θωρούν κι οι γι-άλλοι νιοι να τ’ αποκαμαρώνουν

Κι αυτοί να κάμουν άρματα

(ριζίτικο τραγούδι στο σκοπό του Διγενή)

Υπάρχουν κάποιες αξίες των παλιών μας που μας έφεραν μέχρι εδώ μέσα από απερίγραπτες δυσκολίες. Ο έρωτας της ελευθερίας και το απότοκό του αντιστασιακό πνεύμα του λαού μας αποτελούν εμβληματικά παραδείγματα τέτοιων αξιών. Και σε συνθήκες περικύκλωσης αρχικά και σκλαβιάς αργότερα, η τέχνη των όπλων ήταν απαραίτητο εφόδιο για την επιβίωση και τη διεκδίκηση της ελευθερίας.

Το τραγούδι της εισαγωγής συμπυκνώνει μια σειρά από νοήματα και συμπαραδηλώσεις που σήμερα παραμένουν επίκαιρα: Το διαπερνά το αντιστασιακό ήθος. Τα όπλα είναι ταυτισμένα με την ελευθερία και τους αγώνες γι’ αυτήν· αυτό φαίνεται σε πολλά δημοτικά μας τραγούδια, καθώς αποτελεί κοινό τόπο στον ελληνικό χώρο. Κι εδώ λοιπόν, τα άρματα, ως μέσο διεκδίκησης ελευθερίας, δεν αντιμετωπίζονται με μια λογική αναλώσιμου πράγματος. Όταν παλιώσουν και έχουν ολοκληρώσει το σκοπό για τον οποίο αποκτήθηκαν, εξακολουθούν να έχουν μιαν αξία συμβολική με ιδιαίτερο βάρος. Δεν πρόκειται για ένα παλιό όπλο, συμπυκνώνει πάνω του στιγμές ηρωισμού και κακουχιών, ελπίδας και απελπισίας, οι φθορές του είναι συνδεδεμένες με γεγονότα μάχης και σύγκρουσης. Για τον κάτοχό του είναι η σύνοψη της επαναστατικής του δράσης και το κρατάει σαν κειμήλιο, σα μια νοερή ταινία της δύσκολης ζωής του.

Αλλά δεν τελειώνει ο ρόλος του ούτε εδώ. Γιατί υπάρχει και η συνέχεια, σε ένα περιβάλλον κοινότητας, συγγενικών δεσμών και σεβασμού της νέας γενιάς προς την παλιά. Οι νεότεροι έχουν ακούσει τις διηγήσεις των παλιών, τις έχουν ζήσει σαν παιδιά, έχουν αναθραφεί σε ένα πνεύμα αντίστασης και θυσιών. Γνωρίζουν ότι για να μπορέσουν αυτοί όχι απλά να μεγαλώσουν, αλλά να μεγαλώσουν σαν Έλληνες, κρατώντας την ταυτότητά τους, κι όχι τουρκεμένοι, κάποιοι πριν από εκείνους πολέμησαν γι΄ αυτό. Έχουν ένα χρέος απέναντι στους παλιούς, που εξελίσσεται, όταν έρθει η ώρα, ως χρέος απέναντι στην κοινότητα και τους επόμενους νεότερους: να συνεχίσουν αυτοί τον αγώνα, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ολοκληρώσουν αυτό που ξεκίνησαν οι προηγούμενοι. Και τα όπλα των παλιών, είναι μια υπόμνηση του τί πρέπει να κάμουν οι νέοι.

Γι’ αυτό δεν πρέπει να πουλιούνται τα παλιά όπλα. Δεν είναι ένα μεταχειρισμένο είδος προς ξεφόρτωμα, ούτε πηγή προσπορισμού εφήμερων μικροεσόδων. Την αξία που κουβαλάει δεν την αγοράζουν τα λεφτά. Κι είναι αξία μνήμης του παλιού όταν φύγει, αλλά και υπόμνησης του τί πρέπει να κάμουν οι νεότεροι. Και όταν είναι στον τοίχο, στ΄ όβγορο, όπως μας λέει μια άλλη παραλλαγή του τραγουδιού αυτού, δηλαδή στην κοινή θέα, κι όχι καταχωνιασμένα σε κάποιο μπαούλο, την υπόδειξη του Χρέους της έχουν μπροστά τους οι νέοι.

Δεν είναι βέβαια μόνο το κρεμασμένο παλιό όπλο που τους δείχνει το δρόμο. Είναι ένα περιβάλλον ανδρείας, κοινοτισμού, αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας, αντιστασιακού πνεύματος. Και το παλιό όπλο είναι ένα από τα σύμβολα που συμπυκνώνουν μιαν ολόκληρη στάση ζωής. Το παλιό όπλο το βλέπουν και το αποκαμαρώνουν. Ξυπνά μέσα τους ευγενικά αισθήματα, ακριβώς γιατί σ’ αυτό συνυπάρχουν πρόσωπα, όπως ο πρόγονος που το είχε, καταστάσεις όπως οι αγώνες για την ελευθερία, αξίες όπως το αντιστασιακό ήθος. Εμπεδώνεται η αίσθηση της συνέχειας και της κοινής πορείας προς τα εμπρός όλων, ζωντανών και αγαπημένων νεκρών, της κοινότητας και του λαού σα σύνολο συμπαγές και αδιαίρετο, κι όχι σα μονάδες.

Και βέβαια, τ’ άρματα τα παλιά, δείχνουν και το δρόμο για το μέλλον: Κι αυτοί να κάμουν άρματα… Να σταθούν αντάξιοι των παλιών και, γιατί όχι, να τους ξεπεράσουν. Τα επιτεύγματα των παλιών αποτελούν κι ένα στόχο που οι νέοι πρέπει να πετύχουν: να τους μοιάσουν και να τους ξεπεράσουν, τραβώντας όλη την κοινότητα μπροστά. Κι ένα μέλημα σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στην κοινότητα, να κάμουν άρματα κι αυτοί λοιπόν, να μπουν στους αγώνες, να προστατέψουν τις αξίες του λαού μας, να κατακτήσουν την ελευθερία. Και, σε μιαν ευγενή άμιλλα με τους παλιούς, με το διαχρονικό σώμα της κοινότητας, να φωνάξουν, εκείνοι τώρα όπως κι οι παλιοί όταν ήταν νέοι, κι όπως οι επόμενοι νέοι σαν τους αρχαίους Σπαρτιάτες: «Άμμες δε γ΄ εσσόμεθα πολλώ κάρρονες»… 

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Με αφορμή το βιβλίο-ψηφιακό δίσκο του Α. Μαρτσάκη «Ριζίτικα και ρίμες του 1821»

Φέτος οι επέτειοι είναι πολλές, και μας θυμίζουν πως έχομε ευθύνες περισσότερες. 250 χρόνια από το μαρτύριο του Δασκαλογιάννη, 80 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, και βέβαια, 200 χρόνια από την επανάσταση του 21. Από το γεγονός χάρη στο οποίο μπορούμε σήμερα να αναπνέομε ελεύθεροι, εμείς οι απόγονοι Εκείνων που για αιώνες κράτησαν την ταυτότητά τους με απίστευτο πείσμα απέναντι σε Τούρκους και Δυτικούς κατακτητές. Σ’ αυτά τα 200 χρόνια ελεύθερου βίου, ζήσαμε καλές και κακές στιγμές, περιόδους ακμής και παρακμής. Αλλά το 21 είναι εδώ, ακόμα και στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς της επέλασης του ατομισμού, της υποχώρησης του κοινοτικού πνεύματος, για να μας θυμίζει το Χρέος μας της αντίστασης, της αγάπης στην ελευθερία, της ενότητας των προσώπων σε μια κοινότητα. Κι ακόμα για να μας θυμίζει πως το 1821 είναι ένας σημαντικός σταθμός στον αγώνα του Ελληνισμού για ελευθερία, όχι όμως αφετηρία ή τέρμα. Γιατί από την πρώτη μέρα της κατάκτησης κάθε περιοχής, ο ελληνικός χώρος βιώνει μια διαρκή επανάσταση, που θα συνεχιστεί και μετά το 21, στις υπόλοιπες υπόδουλες περιοχές. Και η Κρήτη είναι μια από αυτές, ίσως η πιο χαρακτηριστική για τους συνεχείς αγώνες της, απέναντι σε Δυτικούς και Τούρκους διαδοχικά, από το 1204 μέχρι το 1897 στην Κρήτη και με εξαγωγή της επανάστασης στη συνέχεια στη Μακεδονία, Ήπειρο, Σάμο, Χίο, όπου καλούσαν οι ανάγκες των υπόδουλων ακόμα πληθυσμών μας.
Τη φετινή επέτειο αλλιώς την περιμέναμε. Η πανδημία και τα απαγορευτικά δεν επέτρεψαν τον εορτασμό της όπως θα άξιζε. Όμως, ένας φίλος και πολύ αγαπητός καλλιτέχνης, την τίμησε με περίσσια φροντίδα. Με μελέτη και έρευνα, ο Αντώνης Μαρτσάκης έψαξε, ερεύνησε κι ανέδειξε τραγούδια της εποχής, που αποτυπώνουν τα γεγονότα και το πνεύμα ενός μεγαλειώδους Σηκωμού απ’ άκρη σ’ άκρη της Κρήτης, τα ενέταξε σ’ ένα βιβλίο και κάποια από αυτά μας τα χάρισε και ηχητικά σ’ ένα ψηφιακό δίσκο. Στο βιβλίο, που επιμελήθηκαν οι εκδόσεις ΕΝ ΠΛΩ, αποθησαυρίζονται 58 τραγούδια και ρίμες για το 21, δείγμα κι αυτό της εξαιρετικής δουλειάς του Αντώνη Μαρτσάκη που οδήγησε σε ένα άρτιο αποτέλεσμα· από αυτά, στο δίσκο παρουσιάζονται 16, που καλύπτουν όλη την Κρήτη, τραγουδισμένα και παιγμένα από μερακλήδες ερμηνευτές.

H ανάδειξη αυτών των τραγουδιών, εν πολλοίς ξεχασμένων, από τον Αντώνη Μαρτσάκη, έχει σημασία πέραν της λαογραφικής. Το Δημοτικό τραγούδι είναι μια πολιτιστική δημιουργία του λαού μας ανεκτίμητης αξίας. Κι αν αυτό οι λόγιοι στην Ελλάδα καθυστέρησαν να το ανακαλύψουν, ξένοι διανοούμενοι, με πρώτο το Γκαίτε, διέγνωσαν την κορυφαία αισθητική του. Αλλά το δημοτικό τραγούδι είναι κάτι περισσότερο: σε ανύποπτο χρόνο, μας παραδίδει πειστήρια και καταγραφές γεγονότων, μεταφέρει το αίσθημα του λαϊκού σώματος απέναντι στην ξένη κατάκτηση και σκλαβιά. Κι αυτό γίνεται αβίαστα, όχι κατά παραγγελία, όχι για να αποδειχτεί μια άποψη εκ των προτέρων διαμορφωμένη. Και γι’ αυτό σήμερα, αποτελεί απάντηση σε όσους επιχειρούν να ξαναγράψουν την ιστορία μας, να μας κάμουν να ξεχάσομε πως είμασταν σκλάβοι και να μας προετοιμάσουν για μια νέα υποδούλωση. Τα ριζίτικα τραγούδια κι οι ρίμες της Επανάστασης στην Κρήτη, καταγράφουν τα γεγονότα και ανασυνθέτουν όλη σχεδόν την περίοδο. Στο βιβλίο και ψηφιακό δίσκο του Μαρτσάκη τα γεγονότα εμφανίζονται όπως τα περιγράφουν αυτοί που τα δημιούργησαν, δηλαδή αυτοί που τα ζήσανε.

Παρακολουθούμε την κήρυξη του Αγώνα στη Θυμιανή, τις μάχες, τις ιερέων· περνούν από μπροστά μας μορφές αγωνιστών, ο Τζελεπής, ο Δρακωνιανός, ο Κόρακας, ο Νιώτης, ο Ξωπατέρας, ο Καζάνης και τόσοι άλλοι. Διεκτραγωδούνται καταστροφές όμως του Λαφονησιοιύ και της Μιλάτου, περιγράφεται η δράση των Κρητικών δίπλα στον Καραϊσκάκη και η συμμετοχή των γυναικών, παράδοση που συνεχίζεται σήμερα στο Κουρδιστάν από γυναικεία ένοπλα σώματα που πολεμούν απέναντι στους ίδιους κατακτητές. Θρηνείται ο Καταδικασμός της Κρήτης σε συνέχιση της σκλαβιάς και η μη συμπερίληψή της στο ελλαδικό κράτος. Τα τραγούδια διαπερνά το πνεύμα αντίστασης και η συνειδητοποίηση του ρόλου των διαχρονικών δυναστών του Ελληνισμού, Τούρκων και Δυτικών.
Περιγράφονται πράξεις ηρωικές και παράτολμες, ταιριαστές σε ανθρώπους που ξεσηκώθηκαν δίχως προϋποθέσεις επιτυχίας, όπως έκαναν επί αιώνες απέναντι στον κατακτητή. Αυτές όμως οδήγησαν στην ελευθερία το 21 κάποιων περιοχών και στην Ένωση αργότερα άλλων, της Κρήτης συμπεριλαμβανομένης. Γιατί Εκείνοι δεν είχαν αυτό που σήμερα οι φοβικοί διανοούμενοι του σαλονιού ονομάζουν ρεαλισμό και τον επικαλούνται για μας ξανακάνουν ραγιάδες οικειοθελώς.
Μέσα από τα τραγούδια ξεπροβάλλει ανάγλυφη η εποχή, οι άνθρωποι, οι συνήθειες, ο τρόπος ζωής, και βεβαίως τα όπλα των χαίνηδων. Κι όταν μιλούμε για όπλα σ’ αυτές τις συνθήκες, πολλά είναι αυτοσχέδια, μέσα για την απόκτηση κανονικών από το δυνάστη, όπως η χουρχούδα του τραγουδιού του Κόρακα, με την οποία ξεκίνησε τη δράση του.
Η δουλειά του Α. Μαρτσάκη μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε κι άλλα πράγματα: Πώς ο λαός μας αντιστέκεται στον εχθρό και συγχρόνως σέβεται τον αντίπαλο, όχι απαραίτητα με τον όρο της αμοιβαιότητας. Όπως στους Πέρσες, ο Αισχύλος εκφράζει τα αισθήματα των αντιπάλων κατά τους Ελληνοπερσικούς πολέμους, στο δημοτικό μας τραγούδι δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Στα τραγούδια της συλλογής, τέτοιες αναφορές υπάρχουν, ενδεικτικά, στο τραγούδι του Θερίσσου, της μάχης του Λούλου, των Αρχανών, ενώ υπάρχει και τραγούδι που ιστορεί και διένεξη μεταξύ Τουρκοκρητικών.

Η προσπάθεια του Αντώνη Μαρτσάκη είναι ξεχωριστή, το βιβλίο, με την εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Κ. Φουρναράκη μας δίδει μιαν ιστορία του 21 στην Κρήτη μέσα από το τραγούδι. Η επανάσταση δεν είναι ένα γεγονός απόμακρο, σελίδες κάποιας ιστορικής καταγραφής. Στην Κρήτη είναι βίωμα, είναι οικογενειακή παράδοση από γενιά σε γενιά, είναι παρούσα η Ιστορία, οι διαρκείς αγώνες, οι αγωνιστές είναι πρόσωπα οικεία, συγγενικά και μεις η συνέχειά τους. Θα πρέπει όμως να φανούμε κι εμείς αντάξιοί τους· Το χρέος μας αυτό, διπλό χρέος, απέναντι στους παλιούς μας και σ’ αυτούς που έρχονται, πρέπει να το εκπληρώσομε. Και το βιβλίο-ψηφιακός δίσκος του Αντώνη μας παρακινεί σ’ αυτό. Αντώνη σ’ ευχαριστούμε, καλοτάξιδο να είναι!

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ KAI ΤΟ 1821, ΚΑΙ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ

Φέτος είναι χρονιά επετειακή, καθώς συμπληρώνονται τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, μιαν επανάσταση από τις πολλές που έκαμαν οι Έλληνες ενάντια στον τουρκικό ζυγό. Αυτή όμως ήταν η πρώτη που είχε ένα εν μέρει θετικό αποτέλεσμα, καθώς ένα μικρό τμήμα του Ελληνισμού απελευθερώθηκε, δημιουργώντας το πρώτο Ελληνικό κράτος μετά το Βυζάντιο. Η σημασία της λοιπόν είναι τεράστια, καθώς μετά απ’ αυτήν αρκετοί Έλληνες είχαν πια μια χώρα που διαφέντευαν, ενώ οι υπόδουλοι είχαν κάπου να προσβλέπουν.
Αυτό είναι σαφές κι από την αλλαγή του προτάγματος σε όλες τις επαναστατικές ενέργειες του Ελληνισμού μετά από το 1830: Το «Ελευθερία ή Θάνατος« δεν αρκεί, η Ελευθερία δε νοείται παρά μόνο ως Ένωση με το ελλαδικό κράτος. «Ένωση ή Θάνατος» λοιπόν από κει και πέρα, είτε πρόκειται για τα Επτάνησα, την Κρήτη ή την Κύπρο.
Η Κρήτη βέβαια, δε θα έπρεπε κανονικά να περιμένει 90 χρόνια ακόμα για να πανηγυρίσει την Ελευθερία της. Τόσο το προ του 1821 παρελθόν της, όσο και η λυσσώδης συμμετοχή της στην επανάσταση που οδήγησε στη δημιουργία του Ελλαδικού κράτους, της έδιδαν κάθε δικαίωμα να είναι κι αυτή μέσα στα όριά του.
Η Κρήτη ήταν από τις περιοχές που αποκόπηκαν από τον εθνικό κορμό πολύ νωρίς, όταν το 1204 παραχωρήθηκε στους Ενετούς. Για να έχομε κάποιο μέτρο σύγκρισης, η Καππαδοκία ήταν τότε ήδη υπόδουλη, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κρατούσε ελεύθερο τον Πόντο, το Δεσποτάτο της Ηπείρου περιλάμβανε ολόκληρη την Ήπειρο και εδάφη βόρεια και νότια αυτής και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας δρούσε ως απευθείας κληρονόμος της Κωνσταντινούπολης και ήταν αυτή που την ανέκτησε.
Η Κρήτη δεν ησύχασε στους εφτά αιώνες της Ενετικής και Τουρκικής σκλαβιάς. Ακόμα κι όταν χάθηκε, το 1453, η κρατική υπόσταση του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη, η αντίσταση συνεχίστηκε στο πεδίο της ταυτότητας και του πνεύματος, αλλά υπήρξαν κι ένοπλες απόπειρες, όπως η επανάσταση του Κανδανολέοντος.
Εικοσιεπτά επαναστάσεις μετρά η Κρήτη κατά των Ενετών και περισσότερα τοπικά κινήματα αντίστασης, με κορυφαία ίσως στιγμή την εξέγερση του Αγ. Τίτου τον 14ο αιώνα, όπου μια συμμαχία του ντόπιου πληθυσμού με τους Ενετικής καταγωγής κατοίκους κατέλυσε τις ενετικές αρχές και ίδρυσε ανεξάρτητο κράτος με το ορθόδοξο δόγμα ως επίσημη θρησκεία, «την ιεροτάτην των ιθαγενών γραικικήν», όπως ανέφερε η διακήρυξη της επανάστασης.
Μετά την Άλωση, η συνομωσία του Σήφη Βλαστού, που προδόθηκε και δεν εξελίχθηκε σε επανάσταση, δείχνει την επιθυμία των συνομωτών ώστε η Κρήτη, που ήταν πια η μόνη ελληνική περιοχή με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό, μπολιασμένο και από πρόσφυγες από την Πόλη, να καταστεί διάδοχο Βυζαντινό κράτος.
Η Κρήτη συμμετέχει, με τα Σφακιά, στα Ορλωφικά, την πανελλήνια επανάσταση του 1770, ενώ πληθώρα Κρητικών μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Και το Μάιο του 21 στη Θυμιανή Παναγία Κομητάδων Σφακίων, κήρυξε την επανάσταση, επιδιδόμενη σ’ ένα τιτάνιο αγώνα. Η Κρήτη χρηματοδότησε η ίδια τον Αγώνα με σημαντική συνεισφορά της εκκλησίας, καθώς δεν έφτασαν εκεί τα ξένα δάνεια. Στον εμφύλιο δε συμμετείχε, και μέχρι τέλους αγωνίστηκε με αμείωτη ενέργεια για μιαν απελευθέρωση που δεν ήρθε. Στο πρωτόκολλο του Λονδίνου του Φεβρουαρίου 1830, αναφέρεται πως ότι «Αι σύμμαχοι δυνάμεις δεν δύνανται να αποδεχθώσι το δίκαιον της μεσολαβήσεως του άρχοντος της Ελλάδος ηγεμόνος ως προς τον τρόπον με τον οποίον μετέρχεται η Τουρκική Κυβέρνησις την εξουσίαν της εις την Κρήτην και την Σάμον. Αι νήσοι ταύται πρέπει να μένωσιν υπό την κυριότητα της Πόρτας και να είναι ανεξάρτητοι από την νέαν Δύναμιν ήτις συνεφωνήθη να συστηθή εν τη Ελλάδι».
Η απογοήτευση των Κρητών με αυτή την εξέλιξη πυροδότησε διαρκείς επαναστάσεις κατά το 19ο αιώνα, με αναθεωρημένο στόχο την επανένωση με τον ελεύθερο εθνικό κορμό. Σχεδόν ανά δέκα χρόνια οι Κρήτες ξεσηκώνονται, ενώ και ως «Αυτόνομος Πολιτεία» τον 20ο αιώνα συνέχισαν να εξεγείρονται για την Ένωση, και εξήγαγαν την επανάσταση στη Μακεδονία κι άλλες υπόδουλες περιοχές, πριν ακόμα ενωθούν με την Ελλάδα.
Η Κρήτη λοιπόν, συμπυκνώνει το επαναστατικό όραμα του σκλαβωμένου Ελληνισμού, το οποίο έφερε στα άκρα με πράξεις ηρωισμού, αντίστασης, αυτοθυσίας. Και μας θυμίζει πως η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση δεν πρέπει να λειτουργεί εφησυχαστικά, ούτε να περιορίζεται σε μιαν αντίληψη περί τετρακοσίων χρόνων δουλείας, αφού για πολλές περιοχές η σκλαβιά κράτησε περισσότερο -και για κάποιες κρατάει ακόμα. Το παράδειγμα της Κρήτης μας δείχνει ακόμα πως η επέτειος προσφέρεται για αναστοχασμό και εγρήγορση, πως τίποτα δεν είναι δεδομένο, και πως οι διαρκείς τουρκικές αμφισβητήσεις πρέπει να έχουν τις ίδιες απαντήσεις που η ιστορική μας εμπειρία και πνεύμα αντίστασης έχουν δώσει από πολύ πιο δύσκολες εποχές…

Φέτος είναι χρονιά επετειακή, καθώς συμπληρώνονται τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, μιαν επανάσταση από τις πολλές που έκαμαν οι Έλληνες ενάντια στον τουρκικό ζυγό. Αυτή όμως ήταν η πρώτη που είχε ένα εν μέρει θετικό αποτέλεσμα, καθώς ένα μικρό τμήμα του Ελληνισμού απελευθερώθηκε, δημιουργώντας το πρώτο Ελληνικό κράτος μετά το Βυζάντιο. Η σημασία της λοιπόν είναι τεράστια, καθώς μετά απ’ αυτήν αρκετοί Έλληνες είχαν πια μια χώρα που διαφέντευαν, ενώ οι υπόδουλοι είχαν κάπου να προσβλέπουν.

Αυτό είναι σαφές κι από την αλλαγή του προτάγματος σε όλες τις επαναστατικές ενέργειες του Ελληνισμού μετά από το 1830: Το «Ελευθερία ή Θάνατος« δεν αρκεί, η Ελευθερία δε νοείται παρά μόνο ως Ένωση με το ελλαδικό κράτος. «Ένωση ή Θάνατος» λοιπόν από κει και πέρα, είτε πρόκειται για τα Επτάνησα, την Κρήτη ή την Κύπρο.

Η Κρήτη βέβαια, δε θα έπρεπε κανονικά να περιμένει 90 χρόνια ακόμα για να πανηγυρίσει την Ελευθερία της. Τόσο το προ του 1821 παρελθόν της, όσο και η λυσσώδης συμμετοχή της στην επανάσταση που οδήγησε στη δημιουργία του Ελλαδικού κράτους, της έδιδαν κάθε δικαίωμα να είναι κι αυτή μέσα στα όριά του.

Η Κρήτη ήταν από τις περιοχές που αποκόπηκαν από τον εθνικό κορμό πολύ νωρίς, όταν το 1204 παραχωρήθηκε στους Ενετούς. Για να έχομε κάποιο μέτρο σύγκρισης, η Καππαδοκία ήταν τότε ήδη υπόδουλη, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κρατούσε ελεύθερο τον Πόντο, το Δεσποτάτο της Ηπείρου περιλάμβανε ολόκληρη την Ήπειρο και εδάφη βόρεια και νότια αυτής και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας δρούσε ως απευθείας κληρονόμος της Κωνσταντινούπολης και ήταν αυτή που την ανέκτησε.

Η Κρήτη δεν ησύχασε στους εφτά αιώνες της Ενετικής και Τουρκικής σκλαβιάς. Ακόμα κι όταν χάθηκε, το 1453, η κρατική υπόσταση του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη, η αντίσταση συνεχίστηκε στο πεδίο της ταυτότητας και του πνεύματος, αλλά υπήρξαν κι ένοπλες απόπειρες, όπως η επανάσταση του Κανδανολέοντος.

Εικοσιεπτά επαναστάσεις μετρά η Κρήτη κατά των Ενετών και περισσότερα τοπικά κινήματα αντίστασης, με κορυφαία ίσως στιγμή την εξέγερση του Αγ. Τίτου τον 14^ο αιώνα, όπου μια συμμαχία του ντόπιου πληθυσμού με τους Ενετικής καταγωγής κατοίκους κατέλυσε τις ενετικές αρχές και ίδρυσε ανεξάρτητο κράτος με το ορθόδοξο δόγμα ως επίσημη θρησκεία, «την ιεροτάτην των ιθαγενών γραικικήν», όπως ανέφερε η διακήρυξη της επανάστασης.

Μετά την Άλωση, η συνομωσία του Σήφη Βλαστού, που προδόθηκε και δεν εξελίχθηκε σε επανάσταση, δείχνει την επιθυμία των συνομωτών ώστε η Κρήτη, που ήταν πια η μόνη ελληνική περιοχή με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό, μπολιασμένο και από πρόσφυγες από την Πόλη, να καταστεί διάδοχο Βυζαντινό κράτος.

Η Κρήτη συμμετέχει, με τα Σφακιά, στα Ορλωφικά, την πανελλήνια επανάσταση του 1770, ενώ πληθώρα Κρητικών μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Και το Μάιο του 21 στη Θυμιανή Παναγία Κομητάδων Σφακίων, κήρυξε την επανάσταση, επιδιδόμενη σ’ ένα τιτάνιο αγώνα. Η Κρήτη χρηματοδότησε η ίδια τον Αγώνα με σημαντική συνεισφορά της εκκλησίας, καθώς δεν έφτασαν εκεί τα ξένα δάνεια. Στον εμφύλιο δε συμμετείχε, και  μέχρι τέλους αγωνίστηκε με αμείωτη ενέργεια για μιαν απελευθέρωση που δεν ήρθε. Στο πρωτόκολλο του Λονδίνου του Φεβρουαρίου 1830, αναφέρεται πως ότι «Αι σύμμαχοι δυνάμεις δεν δύνανται να αποδεχθώσι το δίκαιον της μεσολαβήσεως του άρχοντος της Ελλάδος ηγεμόνος ως προς τον τρόπον με τον οποίον μετέρχεται η Τουρκική Κυβέρνησις την εξουσίαν της εις την Κρήτην και την Σάμον. Αι νήσοι ταύται πρέπει να μένωσιν υπό την κυριότητα της Πόρτας και να είναι ανεξάρτητοι από την νέαν Δύναμιν ήτις συνεφωνήθη να συστηθή εν τη Ελλάδι».

Η απογοήτευση των Κρητών με αυτή την εξέλιξη πυροδότησε διαρκείς επαναστάσεις κατά το 19^ο αιώνα, με αναθεωρημένο στόχο την επανένωση με τον ελεύθερο εθνικό κορμό. Σχεδόν ανά δέκα χρόνια οι Κρήτες ξεσηκώνονται, ενώ και ως «Αυτόνομος Πολιτεία» τον 20^ο αιώνα συνέχισαν να εξεγείρονται για την Ένωση, και εξήγαγαν την επανάσταση στη Μακεδονία κι άλλες υπόδουλες περιοχές, πριν ακόμα ενωθούν με την Ελλάδα.

Η Κρήτη λοιπόν, συμπυκνώνει το επαναστατικό όραμα του σκλαβωμένου Ελληνισμού, το οποίο έφερε στα άκρα με πράξεις ηρωισμού, αντίστασης, αυτοθυσίας. Και μας θυμίζει πως η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση δεν πρέπει να λειτουργεί εφησυχαστικά, ούτε να περιορίζεται σε μιαν αντίληψη περί τετρακοσίων χρόνων δουλείας, αφού για πολλές περιοχές η σκλαβιά κράτησε περισσότερο -και για κάποιες κρατάει ακόμα. Το παράδειγμα της Κρήτης μας δείχνει ακόμα πως η επέτειος προσφέρεται για αναστοχασμό και εγρήγορση, πως τίποτα δεν είναι δεδομένο, και πως οι διαρκείς τουρκικές αμφισβητήσεις πρέπει να έχουν τις ίδιες απαντήσεις που η ιστορική μας εμπειρία και πνεύμα αντίστασης έχουν δώσει από πολύ πιο δύσκολες εποχές…

ΠΑΠΑΜΑΛΕΚΟΣ

 

«Από τα Λευκά Όρη δεν λείπουν ποτέ οι φυγάδες. Ο παπάς εσχημάτισε μικρόν στίφος και ήρχισε να συγκρούεται σήμερον εδώ, αύριον εκεί προς τους Τουρκαλβανούς. Όταν δε έγεινεν η στάσις εις τα Σφακιά, ο παπά Μαλέκος συναθροίσας τους έχοντας φυσέκια, εκτύπησεν ευτολμότατα εις τον Αποκόρωνα τον στρατόν όστις μετέβαινεν εναντίον των Σφακιανών.
Ένα μήνα μετά ταύτα εγνωρισθήκαμεν.
– Δεν είναι καλλίτερο αυτό που κάνω, μου είπε, παρά να λειτουργώ;»

Μ’ αυτά τα λόγια περιγράφει ο Ιωάννης Κονδυλάκης τον άντρα που είναι η αφορμή της σημερινής μας σμίξης. Εναν άντρα που δεν ανέχτηκε καμιάν εξουσία, γέννημα μιας εποχής με αξίες και οράματα, που δεν την ακολούθησε απλά αλλά τη διαμόρφωσε πολλώ λογιώ.

Την εικόνα του την έχομε ξαναδεί, ιστορίες γι’ αυτόν έχομε ακούσει. Αλλά σήμερο έχομε τη χαρά να παρουσιάσομε μιαν ολοκληρωμένη δουλειά που έγινε για το Μανώλη Μαλεκάκη από το δισέγγονό του Μανώλη Κωνσταντουδάκη. Που αποθησαύρισε δημοσιεύματα, ανέσυρε από τα αρχεία επιστολές, θύμισε ιστορίες ξεχασμένες, και μας παρέδωσε το βίο του προσπάππου του σε μιαν εποχή που δεν αγαπά τις αξίες και την κοινότητα.

Ο Παπαμαλέκος όμως είχε αρχές. Μεγαλωμένος σε μιαν οικογένεια που σήμερο θα αποκαλούσαμε πολύτεκνη, έκαμε τα πρώτα του ζάλα ενώ μαινόταν ο σηκωμός του 1866. Σ’ έναν περίγυρο επαναστατικής άμιλας, ξεχώρισε για το θάρρος και την απαρέγκλιτη προσήλωση στο στόχο της Ένωσης. Παπάς που ανέστελε κατά καιρούς την ιερατική του δράση για να πολεμήσει τον Τούρκο δυνάστη, που επενέβαινε όταν αδικούνταν οι χριστιανοί σαν εκδικητής, δημιούργησε γύρω του μια φήμη τρομερή για τους εχθρούς και ηρωική για τους υπόδουλους, την ελεύθερη Ελλάδα, τη διεθνή κοινή γνώμη. Ο Μανώλης ο Κωνσταντουδάκης ενσωματώνει στο βιβλίο αποκόμματα από ευρωπαϊκές εφημερίδες που αναφέρονται στη δράση και την προσωπικότητα του προσπάππου του.

Χαίνης στον Αποκόρωνα, τιμωρός των Τούρκων, δε σήκωνε μύγα στο σπαθί του. Ο συγγραφέας μας μεταφέρει τη σκηνή όπου κάποιοι από το ποίμνιο προβληματίζονταν αν θα έπρεπε να περιορίσουν την περιφορά του Επιταφίου γύρω από την εκκλησία από το φόβο των Τούρκων και βρέθηκαν αντιμέτωποι με την οργή του Παπαμαλέκου, ο οποίος όχι μόνο έκαμε την περιφορά όπως πάντα αλλά μπαλωτοκοπούσε κιόλας!

Ο Παπαμαλέκος δεν έμπαινε σε καλούπια. Με οδηγό το αντιστασιακό του φρόνημα και την ελεύθερη ψυχή του, προκάλεσε την τουρκική εξουσία η οποία απαγόρευσε την παροχή βοήθειας στον ίδιο και το σώμα του με ποινή εξορίας. Κι όταν με τα πολλά τον συνέλαβαν, η φυλάκισή του μετατράπηκε σε περιορισμό στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας με παρέμβαση του προξένου της Ελλάδας. Όμως κι από κει έφυγε συγκρουόμενος με τους καλόγερους κι ανέλαβε ξανά την αντάρτικη δράση του.

Όπως πολλοί εκείνη την περίοδο, τα όπλα του τα πήρε από τον εχθρό. Τα Μαρτίνια που έφερε ήταν λάφυρο επίθεσης σε ομάδα Τούρκων, ενώ η συμβολή του στην πολιορκία του Βάμου ήταν καθοριστική: Δρώντας στρατηγικά και παράτολμα, κατέλαβε το φούρνο του χωριού εξαναγκάζοντας τους Τούρκους στην πείνα. Στο Νίππος έρχεται σε ρήξη με τους δυο επίσκοπους που συνιστούν υποστολή της επαναστατικής σημαίας, στη μάχη της Αλμυρίδας είναι παρών και ξεχωρίζει μαζί με τον αδερφό του Λεωνίδα. Συνολικά συμμετείχε σε 32 μάχες, χώρια τα μεμονωμένα επεισόδια στα οποία πρωταγωνίστησε.

Είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και της αίγλης του πως ο αδερφός του, ο απελευθερωτής της Σιάτιστας, ενώ δεν ήταν παπάς, δεν έμεινε στην ιστορία ως Μαλεκάκης αλλά ως Λεωνίδας Παπαμαλέκος.

Όπως έχουν γράψει οι ιστορικοί, οι άντρες αυτοί ούτε ήταν ούτε μπορούσαν να είναι άγιοι. Είχαν τα πάθη τα ανθρώπινα που όμως μεταλλάσσονταν στον επαναστατικό οίστρο, ο αγώνας για την πατρίδα έκανε δευτερεύουσα κάθε ατέλεια ανθρώπινη. Η ισχυρή του προσωπικότητα βιώθηκε ως επιβολή της γνώμης του στο γάμο της μιας του κόρης και στα επακόλουθά του. Αλλά ο θρύλος του τον είχε κάμει πασίγνωστο και στην άλλη Ελλάδα, τόσο που όταν ανέβηκε στην Αθήνα να τύχει αποθεωτικής υποδοχής και να συναντηθεί με τη βασίλισσα Όλγα η οποία τον τοποθέτησε στην Ευαγγελίστρια στον Πειραιά. Αλλά και στην ειρήνη ο Παπαμαλέκος ήταν δίπλα σε όσους χρειάζονταν βοήθεια, με χαρακτηριστική σκηνή του βιβλίου αυτή της σωτήριας παρέμβασής του σε πλημύρα σε γειτονιά που δε διακονούσε.

Πέρα από τον ήρωα, ειδική μνεία πρέπει να γίνει στην προσπάθεια του δισέγγονού του, που τον ανέστησε κιόλας σαν όνομα, να αναδείξει την προσωπικότητα του ήρωα, δίχως στρογγυλέματα και εξιδανικεύσεις. Άλλωστε ο πολυτάραχος βίος του ιστορουμένου δε χρειαζόταν παραπάνω στολίδια. Έρευνες σε αρχεία, αποτύπωση προφορικών παραδόσεων και ακουσμάτων, κωδικοποίηση των πληροφοριών για τον Παπαμαλέκο, συμπεριλαμβανομένης της ρίμας του, συνθέτουν ένα καμβά αγάπης και αφοσίωσης στον πρόγονό του, αλλά και σε μιαν ολόκληρη εποχή.

Ο συγγραφέας λοιπόν, μέσα από μια μεγάλη προσπάθεια, μας δίδει μια σφαιρική εικόνα του ήρωα, και μ’ αυτό τον τρόπο μας δείχνει κι ένα δρόμο συγκεκριμένο, μας περνά παραδείγματα για το σήμερα. Κι εδώ καταλαβαίνομε ότι ο συγγραφέας μας ξεγέλασε. Μας έφερε εδώ να μας παρουσιάσει μια βιογραφία και μας δίνει πολλά παραπάνω…

Γιατί αν ο Παπαμαλέκος ζούσε σήμερο, σίγουρα θα ερχόταν σε ρήξη με τους κονδυλοφόρους της υποταγής, όπως έκαμε και στο Νίππος. Δε θα ήταν «ρεαλιστής» να κάθεται στ’ αυγά του και να ταπεινώνεται επειδή η Τουρκία έχει δύναμη. Κι αν δούμε τις καταστάσεις, θα καταλάβομε ότι τότε ήμασταν πιο αδύναμοι. Αλλά είχαμε πίστη στα δίκαιά μας, είχαμε ξεκάθαρη ταυτότητα και αυτά μας δίδανε ψυχή. Κι η ψυχή νικάει τα κανόνια. Κι όπως τότε ο Παπαμαλέκος δεν επέτρεψε να περιορίσουν τον Επιτάφιο, όπως αγωνίστηκε αδιάκοπα για την Ένωση και μαζί με τους συναγωνιστές του νίκησαν μιαν υπέρτερη δύναμη, σήμερα δε θα επέτρεπαν να κάνουν βόλτες ξένα ωκεανογραφικά στις θάλασσές μας. Κι ούτε θα έψαχναν γελοίες δικαιολογίες για να δικαιολογήσουν την αδράνειά τους, δε θα υπήρχε στιγμή χαμένη στην αντίσταση. Και σίγουρα, ο αδερφός του απελευθερωτή της Σιάτιστας δε θα πρόδινε ούτε τη Μακεδονία, ούτε καμιά γωνιά του Ελληνισμού, ούτε θα πρότεινε συνεκμετάλλευση της Μαδάρας και του κάμπου με το δυνάστη.

Εμείς λοιπόν, αν πρέπει να πάρομε κάποια πράματα από τη σημερινή συνάντηση, δε θα πρέπει να αρκεστούμε στα βιογραφικά του Παπαμαλέκου. Θα πρέπει να τον ντραπούμε, κι αυτόν και όλους εκείνους που μας παρέδωσαν μια πατρίδα ελεύθερη και τη βλέπουν από ψηλά τώρα αποικία των Δυτικών και επικυριαρχούμενη από τους Τούρκους. Δε θα έχομε διαβάσει σωστά το βιβλίο αν δε γίνει αυτό αφορμή να αναστοχαστούμε ποιοι ήμασταν και ποιοι γίναμε, αν δε μας ξυπνήσει τη σπίθα της αντίστασης και της αγάπης στην ελευθερία που ακόμα σιγοκαίει μέσα μας. Μόνο τότε θα μπορούμε να κοιτάξομε τα διαπεραστικά μάτια του ήρωα δίχως τύψεις και να ζητήσομε συγνώμη από τον ίδιο και τους εαυτούς μας, αλλάζοντας ρότα και ξαναβρίσκοντας την αξιοπρέπεια και την περηφάνια που χάσαμε, βάζοντας τον εθνομηδενισμό στο περιθώριο και κερδίζοντας ξανά την πατρίδα και την ταυτότητά μας. Μανώλη ευχαριστούμε για το δώρο που μας έκαμες, καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο…

Παρουσίαση του βιβλίου για τον Παπαμαλέκο, που έλαβε χώρα κατά την κοπή της Βασιλόπιτας της Ομοσπονδίας Σωματείων Αποκορώνου.

ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ: ΘΕΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Ακόμα και σε περιόδους αποξένωσης και προτάγματος του ιδιωτικού συμφέροντος, η αλληλεγγύη, βασική αξία του λαού μας, εξακολουθεί να εκφράζεται και να λειτουργεί θετικά σε μια σειρά εκφράσεων του δημόσιου βίου, μερικές φορές έστω και με κεκτημένη ταχύτητα, ιδίως σε τοπικές κοινωνίες που παραμένουν «τοπικές», με την έννοια της άμεσης επαφής των μελών της. Αυτό προϋποθέτει κι έναν αριθμό ανθρώπων διαχειρίσιμο, όπως στις μικρές κοινωνίες, σε αντίθεση με το χάος της Αθήνας, όπου εκεί η αλληλεγγύη είναι η εξαίρεση.
Μερικές μορφές έκφρασης της αλληλεγγύης, έχουν φανεί στην Κρήτη και σα «θεσμοθετημένες» πρακτικές της κοινότητας. Η λογική που τις διαπερνά είναι αυτή της μικρής προσφοράς από όλους προς έναν, ο οποίος σήμερα είναι ο δέκτης αλλά μετά από λίγο και πιο συχνά καθίσταται δότης προσφοράς. Εδώ το σχήμα είναι μαθηματικά πρόσφορο: Οι πολλοί που δίνουν από λίγο δε νοιώθουν να το στερούνται. Οι πολλές μικρές προσφορές όμως, αθροιζόμενες, καταλήγουν σε ένα υπολογίσιμο μέγεθος, το οποίο είναι καθοριστικό για τον ένα που δέχεται την προσφορά και τον βοηθά να αντεπεξέλθει σε στιγμές κατά τις οποίες χρειάζεται βοήθεια. Από την άλλη, ο ίδιος ο δέκτης της προσφοράς των πολλών, μετά από λίγο μεταβάλλεται, και περισσότερες φορές, σε προσφέροντα μικρής βοήθειας, έτσι ώστε να συμβάλει με τη σειρά του στην ανάγκη κάποιου άλλου.
Οι δεσμοί της συγγένειας, της κουμπαριάς, της συντεκνιάς, της γειτονίας, της φιλίας, δίνουν τον ορισμό του κύκλου των ανθρώπων που εμπλέκονται στον κύκλο αυτό της αέναης προσφοράς και αποδοχής. Σημαντικό στοιχείο είναι εδώ και το ότι αυτές οι πρακτικές θεωρούνται κομμάτι της κοινωνικής συμπεριφοράς και διαδικασίας.

Έτσι, στον τρύγο, όποιος τρυγά, καλεί φίλους, συγγενείς, χωριανούς, να του βοηθήσουν στο μάζεμα των σταφυλιών. Για να δούμε και την αντίθετη προσέγγιση, μόνος του θα χρειαζόταν μέρες, αν έβαζε εργάτες θα κατέληγε ασύμφορο. Έχει λοιπόν τη βοήθεια που χρειάζεται, τελειώνει σε λιγότερο από μια μέρα, δείχνει την ευγνωμοσύνη του μ’ ένα τραπέζι μετά, και ανταποδίδει όταν ο επόμενος από την παρέα θα τρυγά, αφού θα πάει να του βοηθήσει με τη σειρά του.
Τα ίδια ισχύουν και στην κουρά, και σπανιότερα όταν κάποιος ρίχνει μπετά κλπ. Πρόκειται για διαδικασίες που έχουν από πίσω έντονη τη συνειδητοποίηση ότι η κοινότητα είναι ένας οργανισμός όπου ο ένας χρειάζεται τον άλλο και όπου όλοι μαζί μπορούν να φτάσουν μακριά. Ο καθένας μόνος του όμως δεν πάει πουθενά.
Ιδιαίτερα εκφράζεται η λογική αυτή στη διαδικασία του γάμου: Στον πρόγαμο, οι φίλοι κι εδικοί καθενός από το ζευγάρι πάνε σ’ ένα τραπέζι, όπου τους καλεί ο γαμπρός και η νύφη ξεχωριστά, ο καθένας στο χώρο του. Κάθε καλεσμένος ξέρει ο ίδιος αν έχει τόσο στενό δεσμό ώστε να πάει και στον πρόγαμο, πράγμα που σημαίνει περαιτέρω έξοδα γιαυτόν: Θα σφάξει ένα οζό για κανίσκι, αν δεν έχει θα πάει μια δωδεκάδα κουλούρες του γάμου, ένα μπιτόνι κρασί, οτιδήποτε άλλο μπορεί να συμβάλει στο τραπέζι του γάμου. Έτσι, οι καλεσμένοι κι από τις δυο πλευρές βάζουν πλάτη στα έξοδα του γάμου με τον πρόγαμο, καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος του τραπεζιού, που γίνεται κατά βάση με τις προσφορές τους.
Αλλά κι ο ίδιος ο γάμος είναι δείγμα αυτής της συμπεριφοράς, καθώς το χρηματικό δώρο στο φακελάκι από κάθε καλεσμένο, συσσωρευόμενο καταλήγει σε ένα σημαντικό κεφάλαιο που μπορεί να επιτρέψει στο ζευγάρι να αντιμετωπίσει βασικά έξοδα στησίματος του νοικοκυριού του και της καινούργιας του ζωής. Κι εδώ η κοινότητα είναι παρούσα: Η μικρή προσφορά των πολλών δίδει στο ζευγάρι τη δυνατότητα να ξεκινήσει με λυμένα βασικά ζητήματα και να πατήσει πάνω στην προσφορά των γαμουλιωτών στοχεύοντας ακόμα ψηλότερα.
Αντίστοιχες πρακτικές θα συναντήσομε στον αγροτικό κυρίως βίο, αλλά και όπου η ζωή επιτρέπει να μεταφερθούν αυτές οι πρακτικές. Η αποξένωση που παρατηρείται στην παγκοσμιοποιημένη εποχή μας απειλεί και αυτές τις εκφράσεις αλληλεγγύης. Μια κοινωνία όμως που πιστεύει στις αξίες της θα μπορέσει να αντισταθεί σε μιαν αφιλόξενη εποχή και να επιβάλει αυτή τις συμπεριφορές που θεωρεί ότι χρειάζεται, και δε θα της επιβάλει η Νέα Τάξη καινούργιες. Εμείς, σε μιαν εποχή όπου στο πλανητικό επίπεδο η κυριαρχία της αγοράς και στο εθνικό επίπεδο η πολλαπλή κρίση απειλεί να διαλύσει την κοινωνία, θα πρέπει να κρατήσομε μια ισχυρή στάση διατήρησης της ταυτότητάς μας και του ελληνικού τρόπου σε όλα τα επίπεδα. Μεταξύ των οποίων και σε αυτό της «θεσμοθετημένης» αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας.

ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΞΙΟΙ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΜΕ (ΝΕΟ)ΡΙΖΙΤΙΚΑ;

Στις 2-3 Ιουλίου 2016, έλαβε χώρα το συνέδριο για το ριζίτικο τραγούδι στους Λάκκους και στα Καράνου. Μέσα στον προβληματισμό που αναπτύχθηκε, συζητήθηκε η θέση των νεοριζίτικων, δηλαδή των τραγουδιών που δημιουργούνται συγκαιρινά με μας. Αναφέρθηκαν και παραδείγματα τέτοιων τραγουδιών, κάποια από τα οποία είναι πράγματι πλήρως ενσωματωμένα στην παρέα και στο ήθος της τάβλας.

Πάνω στη συζήτηση, τόσο στα πλαίσια του συνεδρίου όσο και στα πηγαδάκια εκτός αυτού, συνειδητοποίησα ότι τα τραγούδια αυτά είτε μιλούν για την παρέα, τη φιλοξενία, τη χαροκοπιά, είτε γράφονται για να τιμήσουν πρόσωπα του παρελθόντος, ιστορικά ή τοπικούς (κυρίως) αγίους, πάντως όχι γεγονότα ιστορικά του σήμερα.

Τα τελευταία ιστορικά τραγούδια που έχουν καταγραφεί είναι για τον αγώνα του λαού μας στην Κύπρο ενάντια στους Άγγλους αποικιοκράτες. Κι εδώ έχει θέση ένας προβληματισμός πολύ συγκεκριμένος: γιατί τα νεοριζίτικα δε μιλούν για ιστορικά γεγονότα;

Την απάντηση νομίζω ότι δε θα τη βρούμε στη λειτουργία της παρέας ή στην ύπαρξη ή μη βιωματικών μερακλήδων που μπορούν να βγάλουν τραγούδια που θα αγκαλιάσει ο κόσμος και θα τα υιοθετήσει. Θα τη βρούμε στην ίδια την κοινωνία στην οποία ζούμε, στη στάση της απέναντι στα προβλήματα του σήμερα.

Πράγματι, σήμερα, το έχομε διαπιστώσει άλλωστε πολλές φορές, η κοινωνία μας βρίσκεται σε παρακμή, ηθική πρωτίστως. Η ηθική παρακμή οδηγεί στην οικονομική κρίση, στην καταστροφή της παραγωγικής διαδικασίας, στην κυριαρχία των πελατειακών σχέσεων μεταξύ κομμάτων και λαού. Η ηθική παρακμή έχει αδυνατίσει και το αντιστασιακό φρόνημα των Ελλήνων, με αποτέλεσμα να ζούμε την κρίση από τον καναπέ αντί να βγαίνουμε στους δρόμους για την ανατροπή της αποικιοποίησης της πατρίδας μας και της μετατροπής της σε δορυφόρο της Τουρκίας. Βολευόμαστε να αναθέτομε τη λύση των προβλημάτων μας σε κάθε έμπορο ελπίδας και αποδεδειγμένα (εκ του αποτελέσματος) ψεύτη και δεν είμαστε άξιοι να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας. Χρειάζεται λοιπόν να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να αντιστρέψουμε την καθοδική μας πορεία.

Αυτό σημαίνει βέβαια και ότι δεν είμαστε άξιοι αυτή τη στιγμή να δημιουργήσομε ιστορία. Παλιά, η αντίσταση ήταν μέσα στην καθημερινότητά μας και οι εξεγέρσεις ενάντια στους δυτικούς και Τούρκους δυνάστες μας ήταν συνεχείς, δημιουργούσαμε ιστορικά γεγονότα συνεχώς. Και το δημοτικό μας τραγούδι (στην Κρήτη οι ρίμες και το ριζίτικο) τα κατέγραφε. Αυτά μας θυμίζουν ποιοι είμαστε. Κι επειδή συγχρόνως μας υποδεικνύουν πώς καταντήσαμε, μας ενοχλούν.

Κι ακόμα, μεταβαλλόμαστε σε μια κοινωνία δίχως συνοχή, δίχως δεσμούς κοινοτικούς, χάνουμε γρήγορα το πνεύμα φιλότιμου κι αλληλεγγύης μαζί με το αντιστασιακό μας πνεύμα. Μόνο μια πνευματική επανάσταση θα μας κάνει να ξαναβρούμε τις χαμένες μας αξίες και να σταθούμε στα πόδια μας όπως και πριν.

Όταν αυτό γίνει, τότε θα είμαστε σε θέση πράγματι να γράψουμε ιστορία και πάλι. Με την αντίστασή μας απέναντι στους δυνάστες μας και τους ντόπιους υπηρέτες τους, με πράξεις ηρωισμού και στάση αξιοπρέπειας που σήμερα λείπουν. Κι αν το πετύχομε αυτό, θα έχομε ξαναβρεί το χαμένο μας κοινοτικό πνεύμα, και η δημοτική μας ποίηση θα μπορεί να τραγουδήσει και πάλι πράξεις επαναστατικές και αντιστασιακό ήθος. Τότε θα μπορούμε να δημιουργήσομε ξανά ριζίτικα τραγούδια που θα μιλούν για ενέργειες αξιομνημόνευτες της δικής μας εποχής. Αν αυτό γίνει, η συζήτηση για το αν μπορούν να βγαίνουν ακόμα τραγούδια θα έχει πάρει μια νέα τροπή. Μακάρι ν’ αξιωθούμε να δημιουργήσομε λοιπόν τραγούδια!

Χημικά στη Μεσόγειο: Η Κρήτη ξανά πρότυπο αντίστασης

Το θέμα με τα χημικά στης Συρίας και την απενεργοποίησή τους ανέδειξε μια σειρά από στοιχεία που αξίζουν την προσοχή μας:
Έτσι, μας επιβεβαίωσε το κυνικό παιχνίδι των μεγάλων, που χρησιμοποιούν τις μικρές χώρες σα χωματερές των αποβλήτων του χημικού οπλοστασίου. Κι όμως, την καταστροφή των χημικών, και τους κινδύνους από αυτήν, θα πρέπει να τα επωμιστούν και να το κάμουν στο έδαφός τους αυτοί που δημιούργησαν τον κίνδυνο: Η χώρα που τα κατέχει και οι (δυτικές) χώρες που της τα πούλησαν. Αυτό δε θα το προτείνουν οι μεγάλες δυνάμεις (πχ υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η Βρετανία πούλησε χημικά στη Συρία), απόκειται λοιπόν στις μικρές χώρες να ενεργοποιηθούν. Εδώ βέβαια είδαμε ξανά τη δουλικότητα της δικής μας κυβέρνησης και την υπακοή σε κάθε κέλευσμα των μεγάλων δυνάμεων, ακόμα κι αν αυτό αντιστρατεύεται τα συμφέροντα της χώρας και του λαού μας. Παράδειγμα αξιοπρέπειας αντίθετα, είναι η Αλβανία, στην οποία προτάθηκε να προσφέρει το έδαφός της για την καταστροφή των χημικών και αρνήθηκε. Έτσι, φτάσαμε στη λύση της εν πλω υδρόλυσης, που πρώτη φορά δοκιμάζεται στις πλάτες μας, στις πλάτες όλων των λαών της Μεσογείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι αρχικά το σχέδιο προέβλεπε καταστροφή των χημικών μόνο στην ξηρά, αλλά εφόσον δε βρέθηκαν πρόθυμες χώρες γι’ αυτό, προκρίθηκε η υδρόλυση σε διεθνή χωρικά ύδατα, όπου κανείς δεν έχει δικαιοδοσία.

Η σκόπιμη έλλειψη πληροφόρησης επιβεβαιώνει τις ανησυχίες και τις φωνές που ακούγονται. Οι ΗΠΑ, για δικά τους χημικά προβλέπουν μια διαδικασία 10 ετών, στην ξηρά βέβαια, ενώ εδώ η υδρόλυση θα κρατήσει ένα χρόνο και θα παραγάγει πολλαπλάσιους τόνους αποβλήτων που πάλι είναι επικίνδυνα. Και αυτά τα παράγωγα δεν γνωρίζομε πού θα απορριφθούν.
Εδώ να σημειώσομε το εγχείρημα αποτελείται από δύο διαδικασίες, που και οι δύο είναι απορριπτέες: Η πρώτη είναι η υδρόλυση στη Μεσόγειο και η δεύτερη η απόρριψη των παραγώγων της. Την πρώτη φαίνεται όλοι να την έχουν αποδεχτεί, αφού και ο περί τα οικολογικά ευαίσθητος ευρωβουλευτής του Γιωργάκη που τώρα κατεβαίνει υποψήφιος με το κόμμα που υποκατέστησε το ΠΑΣΟΚ, στην απόρριψη των παραγώγων πια επικεντρώνει τις ερωτήσεις του κι όχι στην υδρόλυση την ίδια. Όμως η υδρόλυση στη Μεσόγειο ενέχει τεράστιους κινδύνους, ενώ οι «υπεύθυνες» αρχές περιορίζονται σε προφορικές διαβεβαιώσεις περί της ασφάλειας δίχως να δίδουν λεπτομέρειες. Επομένως κάτι έχουν να κρύψουν από τους λαούς της Μεσογείου, κι αυτό είναι ο τεράστιος κίνδυνος περιβαλλοντικής καταστροφής που εγκυμονεί η λύση αυτή. Δε θα υπάρχει ζωή στη Μεσόγειο αν κάτι πάει στραβά, κι οι πιθανότητες γι’ αυτό είναι αυξημένες. Περιμέναμε λοιπόν αντίσταση και από τις κυβερνήσεις των μεσογειακών χωρών και από τους λαούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ευρωβουλή, μόνο τέσσερις χώρες εκπροσωπήθηκαν σε ψήφισμα κατά της υδρόλυσης, οι Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος και Μάλτα. Και βέβαια η δική μας κυβέρνηση υποκλίνεται.
Η δουλικότητα της κυβέρνησής μας δεν είναι κάτι που δε γνωρίζαμε. Οι υποτελείς της Τρόϊκας δεν έχουν το περιθώριο να διαλέξουν ούτε σε ποιον ξένο θα ξεπουλήσουν την εθνική περιουσία, δε μπορούν ούτε το αέριο να δώσουν στο μεγαλύτερο υπερθεματιστή αν αυτός είναι οι Ρώσοι. Άρα, πως θα αντιδράσουνε στη διαδικασία απενεργοποίησης των χημικών στη Μεσόγειο; Στους λαούς απομένει να αντισταθούν.

Ακούσαμε ακόμα την εκκωφαντική σιωπή των ΜΜΕ: Καμία προβολή του θέματος, καμία δημοσιότητα στις μαζικές συγκεντρώσεις και διαρκείς κινητοποιήσεις για το θέμα. Λες και δεν υπάρχει. Κι όμως, στο Αρκάδι, πριν εβδομάδες, στα Σφακιά τέλος του Απρίλη, κόσμος από όλη την Κρήτη συμμετείχε στις διαμαρτυρίες, αλλά αυτό δεν ήταν είδηση. Είδηση ήταν ο ανεμοστρόβιλος που την ώρα της συγκέντρωσης πέρασε από τα Σφακιά, αλλά όχι η συγκέντρωση η ίδια. Και τα πλάνα, φρόντισαν να είναι μόνο από το Λουτρό, για να μη φανεί ο κόσμος και τα πανό στο παλιό λιμάνι της Χώρας των Σφακίων.
Πέρα από τη σιωπή των ΜΜΕ, υπάρχει κι ο ύπνος των υπολοίπων. Δεν υπάρχει κίνηση στην υπόλοιπη Μεσόγειο κατά της καταστροφής των χημικών εδώ, κι ας έχουν αναδειχθεί οι κίνδυνοι να νεκρωθεί η θάλασσα, κι ας διακυβεύονται ζωές και συμφέροντα μικρά και μεγάλα.
Βέβαια, αν οι χώρες της Μεσογείου είχαν οριοθετήσει ΑΟΖ, θα είχαν ένα επιχείρημα παραπάνω να αρνηθούν. Βλέπουμε λοιπόν πως η ΑΟΖ είναι εργαλείο άσκησης υψηλής πολιτικής, και πρέπει και γι’ αυτό να μας απασχολήσει σοβαρά.
Και τελικά, σε μια περίοδο μεγάλης κατάπτωσης, που τα αντιστασιακά μας αντανακλαστικά φαίνονται ανύπαρκτα μπροστά στην επέλαση του μνημονίου και τη διάλυση του κοινωνικού ιστού, η Κρήτη για μιαν ακόμα φορά έρχεται να αντισταθεί, κάνοντας αυτό τον αγώνα για όλους. Υπάρχουν φωνές κι από άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά το κέντρο της αντίστασης και ο παλμός βρίσκονται στην Κρήτη.

Και καθόλου τυχαία, η πρωτοπορία αυτής της αντίστασης έρχεται και πάλι από τα Σφακιά. Η παρουσία του Παύλου Πολάκη στη δημαρχία των Σφακίων αποτελεί ευτυχή συγκυρία και συντελεί στην ανάδειξη αυτής της πρωτοπορίας, εκφράζει και αναδεικνύει το πνεύμα και την αγωνία της σφακιανής κοινωνίας συνολικά.
Η αντίσταση είχε ήδη ξεκινήσει νωρίτερα, στο Αποπηγάδι, με άλλο επίσης ακανθώδες ζήτημα. Με αφορμή λοιπόν τις ανεμογεννήτριες και τα χημικά, στην Κρήτη δημιουργείται και πάλι ένα κίνημα αντίστασης, που πρέπει να γιγαντωθεί, να αγκαλιάσει όλη την Ελλάδα και να επεκταθεί και σ’ άλλα ζητήματα, για να ανατρέψουμε τελικά τα τετελεσμένα που οι άλλοι μας επιβάλλουν, τόσο τοπικά όσο και κεντρικά.
Λείπει όμως, σε διεθνές επίπεδο, η αντίσταση των υπόλοιπων λαών της Μεσογείου. Κι είναι ευθύνη του κάθε λαού να προτάξει τη δική του αντίσταση, κι όλοι μαζί να τις ενώσουν προς ματαίωση των σχεδίων που θέλουν τη Μεσόγειο χαβούζα των μεγάλων. Γιατί αν αυτό περάσει, δεν είναι μόνο οι κίνδυνοι που εγκυμονούνται. Είναι κι ότι δημιουργείται ένα προηγούμενο, ότι καθιερώνεται πλέον η Μεσόγειος γι’ αυτές τις δουλειές, οπότε ο κίνδυνος καθίσταται μόνιμος κι η παρουσία μας εδώ αποκτά ημερομηνία λήξεως. Θα το επιτρέψομε;

ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΚΡΗΤΗ

Από τα ΜΜΕ:
«Πρέπει να υπάρξει ένα ευρύτερο σχέδιο ανακατάληψης της νήσου και αφοπλισμού όλων των Κρητικών», είπε ο κ. Πάγκαλος.
Ο πρώην υπουργός σημείωσε ότι είναι απαράδεκτο το φαινόμενο που συμβαίνει στην Κρήτη, ωστόσο προχώρησε ένα βήμα παραπέρα:
«Και μην μας πουν οι Κρητικοί ότι τα όπλα τα έχουν από παλιά, για την περίπτωση που γινόταν κάτι. Διότι θα τους ρωτήσουμε γιατί δεν ξεσηκώθηκαν το 1821 όπως η άλλη Ελλάδα;»

Οι παραπάνω δηλώσεις του Πάγκαλου με αφορμή το συμβάν στα Μυριοκέφαλα, έτυχαν ευρείας διάδοσης, κυρίως ως προς το δεύτερο σκέλος τους, αυτό με το δήθεν μη ξεσηκωμό της Κρήτης το 1821. Παρουσιάζουν όμως ενδιαφέρον στο σύνολό τους και θα προσπαθήσομε να αναδείξομε κάποια τέτοια σημεία.

Να ξεκαθαρίσομε από την αρχή ότι δεν προτιθέμεθα να μάθομε ιστορία στον Πάγκαλο και τον κάθε όμοιό του, αν και ακούμε τελευταία πολλά, ιδίως από υποψήφιους ευρωβουλευτές του κόμματος που προσπαθεί να υποκαταστήσει το ΠΑΣΟΚ. Έχουν οι ίδιοι την ευθύνη να είναι ενημερωμένοι ώστε να αποφεύγουν τη γελοιοποίηση που προκαλούν οι δηλώσεις τους.

Ακόμα περισσότερο, δε θα προσπαθήσομε να απολογηθούμε στον Πάγκαλο και τον κάθε όμοιό του, δε θα βρεθούμε σε θέση άμυνας ώστε να κοιτάξομε να φέρομε αποδείξεις για το αν η Κρήτη πολέμησε, δε μας απασχολεί να πείσομε κάθε αυτόκλητο και ανίδεο κριτή. Για τον καλοπροαίρετο αναγνώστη μόνο, θα περιοριστούμε να σημειώσομε ότι η Κρήτη είναι η μόνη ελληνική περιοχή που απελευθερώθηκε μόνη της και όχι από τον Ελληνικό Στρατό, με συμμετοχή σε όλους τους σηκωμούς του λαού μας αλλά και με επαναστάσεις που μόνο στην Κρήτη έλαβαν χώρα.

Θα εκφράσομε όμως κάποιες σκέψεις που μας προβλημάτισαν από τις δηλώσεις του: «Πρέπει να υπάρξει ένα ευρύτερο σχέδιο ανακατάληψης της νήσου και αφοπλισμού όλων των Κρητικών», δήλωσε λοιπόν ο άνθρωπος που όταν ρωτήθηκε γιατί υπεστάλη η σημαία μας στα Ίμια, απάντησε ότι δεν υπεστάλη, απλά την πήραν και φύγανε. Άρα η Κρήτη τελεί υπό κατάληψη από κάποια δύναμη, κι ο Πάγκαλος προτείνει να την ανακαταλάβομε. Και ποια δύναμη άραγε είναι αυτή; Από ποιον θα πάρει πίσω την Κρήτη ο Πάγκαλος; Ποιος κατέλαβε την Κρήτη;

Εδώ, ίσως κάτι πάει να πει ο άνθρωπος που ήταν υπουργός εξωτερικών όταν ο Οτζαλάν έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Γιατί όχι η Κρήτη, η Ελλάδα ολόκληρη έχει καταληφθεί από μια κρίση αξιών, ο λαός μας έχει χάσει τις αρχές που τον κράτησαν ζωντανό μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες περιστάσεις. Κι αυτή η ηθική κρίση βρίσκεται στη βάση όσων περνούμε σήμερα. Του μνημονίου, της ιδεολογικής αφασίας, του αυτιστικού εγωισμού, της ολίσθησης της παλιάς ανδρείας σε ψευτοκαπετανιά, της καταναλωτικής μανίας και των ψεύτικων αναγκών. Κι αν ξεφύγομε κάποια στιγμή από αυτά, θα ξεφύγομε γιατί θα έχομε ξαναβρεί τις αξίες που μέσα στην εξαχρείωση των προηγούμενων χρόνων χάσαμε: Την πρεπιά, τη σεμνότητα, την ουσία, την αλληλεγγύη, την εργατικότητα, τον έρωτα στην ελευθερία, το πνεύμα αντίστασης.

Όμως αυτά δε μπορεί να υποδείξει ο Πάγκαλος. Γιατί το κόμμα του, το οποίο οι Έλληνες ψήφιζαν μαζικά για χρόνια, είναι αυτό που εξαχρείωσε ηθικά το λαό μας μέσα από τη λογική του ότι και ο λαός έχει δικαίωμα να γλείψει ένα κόκκαλο από την εξουσία, δηλαδή να καταχραστεί την εντολή που του έδωσε ο λαός σκορπίζοντάς του μερικά ψίχουλα, μέσα από το «μαζί τα φάγαμε» του ίδιου που σήμερα θέλει να ανακαταλάβει την Κρήτη, μέσα από τις ψεύτικες επιδοτήσεις. Είναι το κόμμα του που κατέστρεψε την παραγωγή και που εμπέδωσε τον παρασιτικό χαρακτήρα της χώρας, που διέλυσε τον κοινωνικό ιστό και δημιούργησε την ανασφάλεια στις λαϊκές γειτονιές, που πολέμησε την κοινότητα με τους αυτοδιοικητικούς νόμους.

Έτσι, όταν μιλούμε για ανακατάληψη, μιλούμε για όλη την Ελλάδα κι όχι την Κρήτη μόνο. Κι αυτοί από τους οποίους θα πάρομε πίσω την πατρίδα μας είναι αυτοί που τη φέρανε ως εδώ, ο Πάγκαλος κι οι πολιτικοί του φίλοι. Δε μπορεί λοιπόν να κάνει υποδείξεις, αφού στέκει στο αντίπαλο στρατόπεδο. Και δε μπορούμε κι εμείς να ασχολούμαστε μ’ αυτόν. Γιατί πρέπει να αφοσιωθούμε στην ανακατάληψη. Να ξαναβρούμε τις αξίες των παλιών μας. Να σηκώσουμε τη χώρα στα πόδια της, να ξαναφτιάξομε παραγωγή, να ελευθερωθούμε από το κομματικό κράτος που μας καταντάει εκλογική πελατεία ενώ πρέπει να είμαστε πολίτες ενεργοί. Να ξαναγαπήσομε την πατρίδα μας, συκοφαντημένη από κάθε λογής νεοταξικούς «ιστορικούς», να γυρίσομε στο αμεσοδημοκρατικό κύτταρο της κοινότητας, όπου τούτο είναι εφικτό.

Ο πρώην υπουργός όμως προτείνει και τον αφοπλισμό των Κρητικών. Πράγματι, υπάρχει σήμερα κατάχρηση στην οπλοχρησία στην Κρήτη. Αλλά αυτό δε θα το συζητήσομε με τον Πάγκαλο. Αυτό αφορά πάλι εμάς, κι όχι μόνο τους Κρητικούς. Γιατί στις εποχές που ζούμε, το πρότυπό μας πρέπει να είναι ο πολίτης-οπλίτης της αρχαιότητας, ο ακρίτας του Βυζαντίου. Δηλαδή αυτοί που σε καιρό ειρήνης επιδίδονταν στην καθημερινή τους απασχόληση, αλλά με έτοιμο πάντα οπλισμό και διαρκή εκπαίδευση ώστε να είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν την πατρίδα, τις εστίες, τις οικογένειές τους όποτε το απαιτούσαν οι συνθήκες. Οι παλιοί μας έδιδαν πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό το ρόλο, κορυφαίο δε παράδειγμα αποτελεί ο Αισχύλος, ο οποίος στο επίγραμμα του τάφου του επέλεξε να αναφέρει όχι την ιδιότητά του ως μεγάλου τραγωδού, αλλά το ότι πολέμησε «μέσα των στρατιωτών τες τάξεις, το σωρό», τους Πέρσες στο Μαραθώνα, υπερασπίζοντας την πατρίδα. Και μια τέτοια συζήτηση χρωστούμε να την κάμομε ως προς την εκπαίδευση και τη χρήση των όπλων.

Αλλά σ’ αυτούς τους προβληματισμούς, σ’ αυτές τις συζητήσεις, δεν έχει θέση ο Πάγκαλος, ούτε μπορούμε να χάνομε χρόνο μαζί του. Γιατί αυτά που έχομε μπροστά μας όμως ούτε λίγα είναι, ούτε χρόνο πολύ έχομε για να τα πετύχομε. Πρέπει λοιπόν να αφοσιωθούμε στους στόχους αυτούς άμεσα, και με πολλή δουλειά να τους υλοποιήσομε. Και τότε, Πάγκαλοι και λοιποί δε θα είναι σε θέση να προκαλούν ούτε τον οίκτο μας.