Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΟΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

«Βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ο τουρισμός από πολλούς, που επικαλούνται τη σημαντική συνεισφορά του στο ΑΕΠ της χώρας. Το χαρακτηρισμό αυτόν, παρά την προφανή αντίφαση που φέρει, τον δικαιολογούν και οι προσδοκίες που γεννά κάθε άνοιξη το ξεκίνημα της σαιζόν, αλλά και οι πανηγυρισμοί ή απογοητεύσεις στο τέλος της. Εδώ χρειάζεται να σκεφτούμε κάποια πράγματα:

Ο τουρισμός δεν είναι πανάκεια. Ούτε είναι εύκολο χρήμα μακροπρόθεσμα. Είτε θα πρόκειται για ένα προϊόν αξιοπρεπές που θα διαμορφώσει μια φήμη της χώρας και θα έχει μια διάρκεια, είτε θα είναι μια αρπαχτή που θα δυσφημίσει τη χώρα και θα ξεφουσκώσει. Γι’ αυτό χρειάζεται συνειδητοποίηση από τους πολλούς δραστηριοποιούμενους στον τουρισμό και συλλογικό σχεδιασμό.

Κι αυτό γιατί όταν ο τουρισμός μπαίνει στο επίκεντρο δίχως μέτρο, υπάρχουν παράπλευρες συνέπειες στη χώρα. Η κοινωνία διολισθαίνει σε υπηρέτη του τουρισμού και η οικονομία εξαρτάται από αυτόν, άρα από εξωγενείς παράγοντες. Είναι πρόσφατο το παράδειγμα της πανδημίας, όπου το τουριστικό εισόδημα κατέρρευσε και η Ελλάδα επηρεάστηκε ακριβώς γιατί δεν είχε άλλες σημαντικές πηγές εισοδημάτων. Ακόμα, η έμφαση στον τουρισμό πέραν ενός αποδεκτού μέτρου, καταλήγει να λειτουργεί σε βάρος της τοπικής κοινωνίας: δεν υπάρχουν ακίνητα προς στέγαση των νέων γιατί κατευθύνονται στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, οπότε ανεβαίνουν οι τιμές των ενοικίων· η τιμές της γης ανεβαίνουν κι αυτές και εμποδίζεται πια ο ντόπιος να βρει χώρο για τη στέγαση της οικίας και της εργασίας του. Η άνοδος των τιμών της γης καταλήγει στο να μοιραστεί αυτή μεταξύ των μεγάλοεπενδυτών και να καταστήσει την τοπική κοινωνία φιλοξενούμενη στον τόπο της αποκόπτοντάς την από το ρίζωμα στο χώρο. Και βέβαια, η τουριστική υπερεκμετάλλευση, είναι και εξάντληση των φυσικών πόρων, νερού, ενέργειας, διαχείρισης απορριμμάτων, αποχέτευσης κλπ, τις επιπτώσεις τις οποίες πάλι υφίστανται οι τοπικές κοινωνίες.

Τα παραπάνω έχουν ήδη δημιουργήσει ένα κίνημα πολιτών κατά του υπερτουρισμού σε εμβληματικούς προορισμούς όπως στη Βαρκελώνη, ενώ είναι σίγουρο ότι αυτό θα επεκταθεί κι εδώ ως αντίδραση στην αλόγιστη επέκτασή του.

Παράλληλα, το τουριστικό μοντέλο της χώρας πάσχει, πέραν της υπερεκμετάλλευσης και αλλού: Οι προμήθειές του δε γίνονται από την τοπική παραγωγή στο βαθμό που αυτό θα ήταν εφικτό. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος, γίνονται αθρόες εισαγωγές μέτριας ποιότητας προϊόντων διατροφής, ενώ ο μπουφές δεν προβάλλει την τοπική γαστρονομία, άρα δεν έχομε ούτε ζήτηση τοπικής παραγωγής κρέατος, τυριών κλπ. Καταλήγομε πχ να προσφέρεται βούτυρο εισαγωγής ενώ υπάρχουν αντίστοιχα προϊόντα ντόπια. Και ναι μεν γίνεται μια προσπάθεια να προβληθεί το ελληνικό πρωινό, αλλά αυτή ακόμα δεν έχει αγκαλιάσει την πλειοψηφία των τουριστικών καταλυμάτων.

Θέλομε λοιπόν λιγότερο τουρισμό σε σχέση με την τωρινή κατάχρηση, και πιο ποιοτικό, δηλαδή αυτόν που θα ενδιαφέρεται για την τοπική ιστορία, κοινωνία, κουλτούρα, λαογραφία, γαστρονομία κλπ. Που θα θελήσει να δει τον τόπο από μέσα κι όχι ως σκηνικό των διακοπών του.

Από την άλλη, αυτό δε σημαίνει απαραίτητα μείωση του τουριστικού προϊόντος. Δίχως να είναι αυτοσκοπός η διατήρησή του σε αυτά τα επίπεδα, η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου μπορεί να οδηγήσει σε αποδεκτά κάθε στιγμή επίπεδα που δε θα υπερβαίνουν το μέτρο που οφείλει να θέσει η κοινωνία στην τουριστική της μεγέθυνση (και όχι ανάπτυξη). Η επιμήκυνση νοείται ως εξάπλωση της τουριστικής περιόδου σε περισσότερους μήνες, σε περισσότερες περιοχές και σε περισσότερες θεματικές ενότητες. Μπορεί να υπάρχει και το χειμώνα τουρισμός, σε περιοχές που στηρίζουν αντίστοιχες παραστάσεις. Μπορεί να προβληθούν περισσότερες περιοχές που σήμερα δεν αποτελούν προορισμό. Και πρέπει να γίνει άνοιγμα σε είδη τουρισμού πέραν του παραθαλάσσιου μοντέλου, πχ ορειβατικός, συνεδριακός, αναρριχητικός, ορειβατικός, πεζοπορικός, ιατρικός κλπ τουρισμός.

Τέλος, επιστρέφοντας στην αρχική διαπίστωση περί «βαριάς βιομηχανίας», αυτό θα πρέπει να ηχήσει ως προειδοποίηση προς την πολιτεία και την κοινωνία ότι θα πρέπει να άρουμε αυτή την αντίφαση, και να ενισχύσομε τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και το δευτερογενή τομέα, τη μεταποίηση. Η γνώση και το ταλέντο περισσεύουν εδώ, το θεσμικό πλαίσιο θα πρέπει να ενθαρρύνει και όχι να τιμωρεί την τοπική παραγωγή. Άρα, ο ρόλος του κράτους μας, που διαχρονικά εμποδίζει τον πολίτη να δημιουργήσει, πρέπει να αλλάξει προσανατολισμό. Αυτά όμως χρειάζονται ξεχωριστή ανάπτυξη, οπότε ας μείνομε προς το παρόν της ανάγκη της τουριστικής αποανάπτυξης…

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Με το τέλος της φετινής τουριστικής σαιζόν και την αρνητική εμπειρία της περσινής, μπορούμε να διατυπώσομε κάποιες σκέψεις γενικότερες, τόσο για τον τουρισμό που θέλομε, όσο και για το παραγωγικό υπόδειγμα της πατρίδας μας.

Μια γενική παρατήρηση είναι πως οι υπηρεσίες, στις οποίες συγκαταλέγεται και ο τουρισμός, αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ΑΕΠ της χώρας, περίπου 80%· αυτό σημαίνει ότι ο πρωτογενής και δευτερογενής τομέας έχουν δυσανάλογα μικρή συμμετοχή στην οικονομία, κι αυτό δημιουργεί ανισορροπίες και στρεβλώσεις που γίνονται αισθητές στη ζωή μας. Το παρήγορο είναι ότι δείχνουν μιαν ανοδική τάση που ελπίζομε να συνεχιστεί.

Ο τουρισμός, διαφημίζεται από πολλούς σαν η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Κι αν αυτό επιβεβαιώνει μια δομή οικονομίας όπου η μεταποίηση δεν έχει τη θέση που θα έπρεπε, η ουσία είναι ότι δεν πρέπει ο τουρισμός, και οι υπηρεσίες γενικότερα, να λειτουργήσουν σα βαριά βιομηχανία ή «ατμομηχανή της οικονομίας» σε ένα ενάρετο παραγωγικό μοντέλο. Μια οικονομία που βασίζεται στις υπηρεσίες είναι ευάλωτη σε αλλαγές πέραν του ελέγχου της, όπως η πανδημία ή μια γεωπολιτική κρίση. Έτσι, πέρσι ο τουρισμός δε δούλεψε λόγω του κορονοϊού, ενώ μια κρίση με την Τουρκία θα έχει αντίστοιχο αντίκτυπο.

Η οικονομία πρέπει να στοχεύει στην κατά το δυνατό μεγαλύτερη αυτάρκεια της πατρίδας, οπότε θα πρέπει να έχει στόχο να αξιοποιεί τις δυνατότητες του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Αυτό δεν ισχύει σε μας. Παθογένειες της κρατικής μηχανής και εμπόδια που αυτή θέτει στους παραγωγούς και μεταποιητές, οδηγούν στην εγκατάλειψη των παραγωγικών δραστηριοτήτων προς όφελος των υπηρεσιών. Αλλά οι υπηρεσίες που προσφέρονται, ο τουρισμός κυρίως, υστερεί σε ποιότητα και, ακόμα κι αυτός, μπορεί να αποδίδει προσωρινά, αλλά πιο πολύ εκμεταλλευόμενος την προνομιακή θέση της Ελλάδας παρά εξελίσσοντας αυτό το πλεονέκτημα και πατώντας σε στέρεες βάσεις.

Οι μικρές εκμεταλλεύσεις στην οικονομία μας, είτε πρόκειται για χωράφια, είτε για τουριστικές επιχειρήσεις, μπορούν να είναι ποιοτικές και κερδοφόρες· όχι όμως με το να παραδίδομε την παραγωγή μας στο χονδρέμπορο ή να φτιάχνομε δυο υποτυπώδη καταλύματα προς άγρα τουριστών που ψάχνουν απλά να μεταφέρουν τον τρόπο ζωής τους υπό ήλιο και θάλασσα, αδιαφορώντας για τον τόπο που επισκέπτονται.

Σημαίνει τούτο πως δε θέλομε τον τουρισμό; Σε ένα περιβάλλον σαν το σημερινό, εννοείται πως και οι υπηρεσίες και ο τουρισμός αποτελούν μια σημαντική συνιστώσα της διάρθρωσης της οικονομίας. Αλλά αυτό δεν πρέπει να γίνεται με τη μορφή της μονομέρειας, με την εγκατάλειψη των άλλων τομέων και μια λογική αλληλοαποκλεισμού μεταξύ τους. Η μικρομεσαία, κοινοτική δομή της οικονομίας μας, δεν αποτελεί εμπόδιο αλλά προσφέρεται για συνέργειες μεταξύ των τομέων της οικονομίας· απλά θα πρέπει να ξεκαθαρίσομε τί οικονομία θέλομε, και τί τουρισμό θέλομε.

Κι εδώ πρέπει να γίνει μια ιεράρχηση από πλευράς μας. Η αγροτική παραγωγή, εξ ορισμού ποιοτική ακόμα και όταν δεν είναι βιολογική, οφείλει να τυποποιείται και να διατίθεται στην τιμή που της αξίζει, με τον παραγωγό να βλέπει την ανταπόκριση των προσπαθειών του ο ίδιος κι όχι ο χονδρέμπορος ή το ξένο κράτος που εισάγει το προϊόν μας χύμα σε εξευτελιστική τιμή, το μεταποιεί και το διαθέτει αυτό όπως πρέπει, κερδίζοντας την υπεραξία αυτό και όχι ο παραγωγός.

Αντίστοιχα, ο δευτερογενής τομέας έχει μια τεράστια δυναμική και αναγνώριση με την μαστορική του τεχνίτη, που λειτουργεί εκτός εγχειριδίου, δημιουργικά κι όχι διεκπεραιωτικά, και αξίζει να έχει ένα υποστηρικτικό θεσμικό πλαίσιο για να γιγαντωθεί.

Ο τουρισμός θα πρέπει να λειτουργήσει σε δυο επίπεδα: Το ένα είναι να θέσει συγκεκριμένες προδιαγραφές: Το υπόδειγμα του τουρίστα που μεθάει κάνοντας ηλιοθεραπεία αποκομμένος από την τοπική κοινωνία, κουλτούρα, γαστρονομία, ιστορία, μουσική και χορό, οφείλει να είναι υπόδειγμα προς αποφυγή. Η σύγχρονη τάση του περιηγητή που αναζητά εμπειρίες και βιώματα από τον τόπο που επισκέπτεται, που αποτυπώνεται ήδη και σε πλατφόρμες όπως το Airbnb, είναι αυτή που δημιουργεί δεσμούς, σεβασμό, αλληλεπιδράσεις μεταξύ επισκέπτη και χώρας υποδοχής. Κι είναι αυτή στην οποία οφείλει η Ελλάδα να ρίξει το βάρος. Το υπόδειγμα αυτό της ταιριάζει, καθώς δεν είναι απλά σκηνικό για διακοπές αλλά τόπος με έντονη ιστορία, πολιτισμό και ζώσα παράδοση. Σε αυτή τη βάση προσελκύει ποιοτικό τουρισμό, συνειδητοποιημένο και με απαιτήσεις πέραν της προχειρότητας, βελτιώνοντας έτσι την προσφορά των παροχών σε μιαν ενάρετη ανοδική σπείρα.

Δίπλα σ’ αυτή τη βασική αρχή, μπορούν να προστεθούν θεματικού τύπου τουριστικές εμπειρίες, τις οποίες προσφέρει απλόχερα η ελληνική διαχρονία: Αρχαιότητες, βυζαντινή περίοδος, θρησκευτικός, χειμερινός, συνεδριακός τουρισμός, και στοχευμένα σε ένα από αυτά και σωρευτικά, αποσκοπώντας στην ποιότητα και στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.  

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η παραπέρα επέκταση του τουρισμού πρέπει να εμπεριέχει συνέργειες με τους άλλους τομείς της οικονομίας: Μονάδες που εξοπλίζονται με ελληνικά προϊόντα, έπιπλα, κουφώματα, στρώματα κλπ, μειώνουν τις εισαγωγές και ενισχύουν το δευτερογενή τομέα. Αντίστοιχα, η προσφορά φαγητού από προϊόντα της περιοχής, είναι η ίδια μια εμπειρία για τον, επισκέπτη πλέον και όχι τουρίστα, που τη δοκιμάζει, και δημιουργεί τόνωση της πρωτογενούς παραγωγής ώστε να καλύψει τη ζήτηση, εισόδημα για τον αγρότη από επέκταση των καλλιεργειών. Ακόμα κάνει γνωστό το προϊόν εκτός Ελλάδος, δημιουργώντας φήμη και ζήτηση που θα εκφραστεί σε εξαγωγές. Η επαφή του επισκέπτη με αυτά, με τα χειροτεχνήματα της παράδοσής μας, με τα προϊόντα οικοτεχνίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις της παραμονής των νέων στον τόπο τους, της αναγέννησης της υπαίθρου, και ταιριάζει με το κοινοτικό υπόδειγμα της πολυειδίκευσης και των συνεργειών μεταξύ μικρών παραγωγών, που είναι συγχρόνως μικροξενοδόχοι και που ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Κι όλοι μαζί συνθέτουν ένα ψηφιδωτό ζωντανό, χαρούμενο, δυναμικό.

Θέλομε τον τουρισμό λοιπόν. Με τους όρους μας, όρους ταυτότητας και αυθεντικότητας, κι όχι με όρους απρόσωπης διεκπεραίωσης μιας αρπαχτής. Κι αν παλιότερα αυτό δεν ήταν τόσο συνειδητό, σήμερα, που βρισκόμαστε πολλώ λογιώ στα όριά μας, το καταλαβαίνουν οι περισσότεροι, και μπορεί από εκεί να ξεκινήσει μια αντιστροφή του παρασιτισμού, χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες ως εφαλτήριο, μετατρέποντάς τις από νεκροθάφτη της παραγωγής σε μοχλό ανάκαμψής της.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΜΟΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Η ΜΟΧΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ;

Δε θα μπούμε στη συζήτηση για το αν ο τουρισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι πως μαζί με τη ναυτιλία είναι οι δυο μεγάλοι πυλώνες της οικονομίας μας, με τον πρωτογενή τομέα να περιορίζεται σε ένα 5% περίπου του ΑΕΠ και το δευτερογενή να βρίσκεται γύρω στο 16%.
Η πανδημία κατέδειξε τα όρια μιας οικονομίας που έχει ατροφική παραγωγή και βασίζεται στις υπηρεσίες, με ναυαρχίδα εδώ τον τουρισμό. Η κατανάλωση καλύπτεται από εισαγωγές, οπότε η κατάρρευση μιας κύριας πηγής εσόδων, όπως ο τουρισμός, μας υποχρεώνει σε κάποιες σκέψεις για το μέλλον.
Ένα ζήτημα είναι πού στηρίζεται ο τουρισμός μας. Αν στοχεύει στο να προσφέρει απλά ένα περιβάλλον ήλιου και θάλασσας σε κάποιους που θέλουν να ξεσκάσουν, χαμηλώνει τις προδιαγραφές του. Θα προσφέρει σκουπίδια για φαγητό, μπόμπες για ποτό, ώστε να μπορεί να προσελκύσει τουρίστες αλλά όχι περιηγητές που θα επισκέπτονται έναν τόπο με κριτήριο το ενδιαφέρον τους γι’ αυτόν. Και για να το κάμει, θα στραφεί σε προμηθευτές παντού όπου θα βρει φτηνότερα. Το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα το επιτρέπει. Επομένως, ο τουριστικός πελάτης δε θα δοκιμάσει στο φαγητό την παραγωγή του τόπου που επισκέπτεται, αλλά κάποιου φτηνότερου. Θα χρησιμοποιήσει έπιπλα και εξοπλισμό εισαγωγής, που προμηθεύτηκε φτηνά ο επιχειρηματίας από την παγκόσμια αγορά. Και η αίσθηση που θα αποκομίσει από την Ελλάδα είναι ότι πρόκειται για ένα ειδυλλιακό σκηνικό εκτόνωσης.
Όμως έτσι χάνεται η μοναδικότητά του τόπου, γιατί ο τόπος είναι οι άνθρωποί του, η ιστορία του. Και, για να μπούμε στη λογική του επιχειρηματία, το σκηνικό μπορεί να το βρει κάποιος φτηνότερα. Πρέπει λοιπόν να εστιάσει αλλού ο τουρισμός μας για να συνεχίσει να υπάρχει και να προσφέρει στους απασχολούμενου σ’ αυτόν και στην εθνική οικονομία.
Κι εδώ, όπως και σε μια σειρά από θέματα, το κλειδί είναι η ταυτότητα. Το όμορφο τοπίο δεν έρχεται μόνο του. Είναι πρώτ’ απ’ όλα οι άνθρωποί του. Που διαμορφώθηκαν από τον τόπο στο διάβα των αιώνων, και τον διαμόρφωσαν σε μικρότερο βαθμό. Που προσάρμοσαν την αρχιτεκτονική τους στα υλικά που είναι διαθέσιμα και στο κλίμα. Που τρέφονται με αυτά που παράγει και υποστηρίζει η γη. Που πάλεψαν για να ζουν εδώ, που διαμόρφωσαν συνήθειες, μουσική και χορούς, που δημιούργησαν ένα σύστημα αξιών το οποίο καθορίζει τον τόπο. Άρα αυτός δεν είναι κάτι ουδέτερο, αλλά μια ταυτότητα συγκεκριμένη.

Την ταυτότητα αυτή θα πρέπει να μπορεί να τη βρει ο επισκέπτης σε κάθε του βήμα. Να γνωρίσει την ιστορία, τα έθιμα, τα προϊόντα, την κουλτούρα, τη μαγειρική… Κι εδώ έρχεται η οικονομία να συναντηθεί με τον τουρισμό. Γιατί ο επισκέπτης που θα ζητήσει να γνωρίσει τη χώρα, το λαό της, θα δοκιμάσει τις συνταγές της, θα αγοράσει χαρακτηριστικά προϊόντα, θα πάει στα γλέντια, θα δει τα μνημεία και θ’ αναρωτηθεί για την ιστορία τους, παλιά και νεότερη. Κι αυτό προϋποθέτει να υπάρχει τοπική παραγωγή.
Βέβαια, όταν οι ελίτ που διαχειρίζονται τις τύχες της χώρας περιφρονούν την ταυτότητά της, όταν δεν είναι σε θέση να χορέψουν ένα χορό της και ακούν τα πολιτισμικά υποπροϊόντα της δυτικής μουσικής, όταν οι ίδιοι ενθαρρύνουν τις εισαγωγές και αφήνουν τον πρωτογενή τομέα και τη μεταποίηση να σβήνουν, δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν αυτό το βασικό ζήτημα. Κι αφού αυτοί δε θα διαμορφώσουν μια τέτοια πολιτική στην οικονομία γενικά και στον τουρισμό ειδικότερα, πρέπει αυτή να τη διαμορφώσει ο λαός, υποκαθιστώντας τους στη διαμόρφωση στρατηγικής.
Στο μεταξύ, η τελευταία τάση του τουρισμού σα βιομηχανία, είναι να τονίζει την «εμπειρία», δηλαδή τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά του τουρισμού. Για παράδειγμα, το Airbnb, έχει πλέον ιδιαίτερη κατηγορία, πέραν των καταλυμάτων, που τιτλοφορείται «Εμπειρίες», η οποία στοχεύει ακριβώς στο να προσφέρει στον επισκέπτη μια γεύση από την ιδιαιτερότητα του τόπου προορισμού του. Εδώ λοιπόν έρχεται η ανάγκη για μιαν ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση, που θα συναντήσει τις τάσεις στον τουρισμό. Η σύνδεση βέβαια του τουρισμού με την τοπική παραγωγή δε θα έπρεπε να γίνει επειδή έτσι είναι οι διεθνείς τάσεις, αλλά γιατί μια οικονομία θα πρέπει να στηρίζεται στη δική της παραγωγή και πάνω σ΄ αυτή να χτίζει κι άλλους τομείς της οικονομίας. Αλλά έστω κι έτσι, μπορεί ο τουρισμός να αποτελέσει ένα μοχλό επανεκκίνησης της παραγωγής.
Βασικό στοιχείο σε αυτή την προσπάθεια είναι η σύνδεση του πρωτογενούς τομέα με τα καταλύματα και την εστίαση στον τουρισμό. Η μοναδικότητα της χώρας θα φανεί και από το φαγητό, όπου θα προσφέρονται συνταγές με ντόπια προϊόντα, επενδύοντας στην αυθεντικότητα ως πόλο έλξης. Ήδη, η προσπάθεια για Ελληνικό Πρωινό και η αντίστοιχη με εστιατόρια που στηρίζονται σε ντόπιες πρώτες ύλες, έχει ανταπόκριση με αυξητικές τάσεις. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Στόχος πρέπει να είναι οι μονάδες εξοπλισμένες σε όλο τους το φάσμα από εγχώριες δημιουργίες, από την επίπλωση μέχρι τον ηλιακό θερμοσίφωνα.
Ευτυχώς, η μικρομεσαία δομή του ελληνικού τουρισμού, επέτρεψε στους απασχολούμενους σε αυτόν να αντέξουν την καταστροφή της πανδημίας και να προσβλέπουν σε μιαν αντιστροφή φέτος του κλίματος. Μόνο όμως αν συνδυαστεί με τη σύνδεσή του με την υπόλοιπη οικονομική και πολιτιστική δημιουργία θα αποκτήσει βάσεις τόσο στέρεες, ώστε η κρίση στον τουρισμό να μη συνεπάγεται και κρίση στην οικονομία και την πατρίδα συνολικά.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ

Ο τουρισμός προβάλλεται σαν η ‘’βαριά βιομηχανία’’ της χώρας, και όταν η σαιζόν πηγαίνει καλά η οικονομία παίρνει πρόσκαιρα βαθιές ανάσες. Ήδη, ο όρος ΄΄βαριά βιομηχανία΄΄ παραδέχεται μιαν ήττα: Το ότι η παραγωγή του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα έχει καταστραφεί. Την ανάγκη να μη στηρίζεται η οικονομία μας σε αυτό το βαθμό στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες), στον οποίο συγκαταλέγεται και ο τουρισμός, την έχουμε αναλύσει, αν και αυτονόητη.
Είναι επίσης ανάγκη να αλλάξουμε και το τουριστικό μοντέλο που προσφέρουμε: Η λογική του ήλιου και της θάλασσας, συνοδευόμενη από μεθύσια και υπερβολές που συμβαίνουν ερήμην της τοπικής κοινωνίας, αν όχι εναντίον της, έχει εξαντληθεί, τόσο οικονομικά (αφού ελάχιστα συνεισφέρει στο τοπικό εισόδημα) όσο και σαν αντίληψη.
Στόχος μας πρέπει να είναι ένας τουρισμός που δεν αντιμετωπίζει την πατρίδα μας σα σκηνικό διακοπών δίχως ταυτότητα και ιστορία. Πρέπει να είναι ένα μοντέλο που δέχεται ταξιδιώτες, περιηγητές και όχι τουρίστες. Ανθρώπους που καταλαβαίνουν ότι ο τόπος είναι και οι άνθρωποί του, διαμορφωμένοι από αυτόν και επιδρώντες σε αυτόν. Είναι η ιστορία τους, η παράδοσή τους, οι χοροί, τα τραγούδια, οι γιορτές, η γαστρονομία τους. Είναι ο ελληνικός τρόπος. Κι αυτό το μοντέλο θέλουμε. Γιατί αυτό προϋποθέτει μια ισότιμη σχέση επισκέπτη και οικοδεσπότη, όχι μια σχέση κυρίου με υπηρέτη. Ο οικοδεσπότης μυεί τον επισκέπτη στον τόπο, κι ο επισκέπτης γνωρίζει κάτι πολύ περισσότερο από μια παραλία.

Αυτό το μοντέλο τραβάει άλλο τύπο επισκέπτη, που έρχεται με σεβασμό στο χώρο και ζητάει να το μάθει. Κι εδώ μπορεί να ταιριάξει μια αντίληψη που δένει την παραγωγή με τον τουρισμό και που μπορεί να δώσει μια σημαντική διέξοδο στον πρωτογενή τομέα: Αν οι ξενοδοχειακές μονάδες προσέφεραν εδέσματα από την ποικιλία των τοπικών προϊόντων, αυτό θα τόνωνε σημαντικά τη ζήτηση και θα λειτουργούσε πολλαπλασιαστικά ως προς την αναγέννηση της παραγωγής και την κάλυψη της διατροφής ενδογενώς κι όχι με εισαγωγές. Αντί για τα ξένα βούτυρα και κρέατα, τα εισαγόμενα ποτά, θα μπορούσαμε να προσφέρουμε ελληνικό εδεσματολόγιο. Κι εδώ έχει σημασία μια πρωτοβουλία που υπάρχει από τον Ξενοδοχειακό χώρο, αυτή του ‘’Ελληνικού Πρωινού’’, που στοχεύει στο να φέρει σε επαφή τους ξένους με παραδοσιακές γεύσεις ελληνικές, με το ιδιαίτερο χρώμα του κάθε τόπου. Στόχος του προγράμματος «Ελληνικό Πρωινό», όπως τονίζει χαρακτηριστικά το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδος, είναι να δοθεί η δυνατότητα στους επισκέπτες των ελληνικών ξενοδοχείων να γνωρίσουν τον άφθονο γαστρονομικό πλούτο της χώρας μας και να γευτούν, στο πρωινό τους, τα αναρίθμητα ελληνικά προϊόντα και εδέσματα που βρίσκονται στην καρδιά της μεσογειακής διατροφής, η οποία δεν είναι μια μοντέρνα διατροφική τάση, αλλά αποτελεί, σύμφωνα με την UNESCO “άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας”. Η βάση του ελληνικού πρωινού είναι τα κύρια προϊόντα της μεσογειακής διατροφής, όπως ο άρτος, τα παξιμάδια, το ελαιόλαδο, οι ελιές, το γιαούρτι, το μέλι, τα τυροκομικά, τα αλλαντικά, τα φρέσκα λαχανικά, τα όσπρια, οι πίτες, τα γλυκά και τα φρέσκα φρούτα. Στη βάση αυτού του κορμού, κάθε περιοχή της Ελλάδας, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, την εδαφολογική σύσταση, τα παραγόμενα προϊόντα και τις πολιτισμικές σχέσεις και ανταλλαγές, διαμόρφωσε έναν ιδιαίτερο γαστρονομικό πολιτισμό και ιδιαίτερες τοπικές κουζίνες. Αν και δεν έχει αγκαλιάσει την πρωτοβουλία ακόμα ούτε το 10% των τουριστικών καταλυμάτων, έχει ήδη 700 μονάδες στο δυναμικό της και εξαπλώνεται. Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο σημαντικό είναι για την τοπική κοινωνία να μπορεί να διαθέτει έτσι την παραγωγή της, και τα έσοδα να μένουν στην πατρίδα. Το αντίθετο γίνεται τώρα: Τα έσοδα φεύγουν στις εισαγωγές ειδών διατροφής και εδώ μένει ένα μικρό κομμάτι μόνο.

Αυτό το παράδειγμα μπορεί να επεκταθεί και σε επίπεδο κοινότητας: Σε μια τουριστική αγορά που έχει μεγάλη ποικιλία προσφορών, αυτοί που προσφέρουν απλά στέγαση, μπορούν να συνεννοηθούν με τα καφενεία και ταβέρνες να προσφέρουν ελληνικό πρωινό σε μια προκαθορισμένη τιμή και με συγκεκριμένα προϊόντα τοπικής παραγωγής.
Αυτό θα δημιουργούσε μια δικτύωση μέσω συνεργιών όλων των κατοίκων ενός χωριού, των παραγωγών, των ιδιοκτητών καταλυμάτων, των απασχολούμενων στην εστίαση, και όχι μόνο. Γιατί ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος θα μπορούσε να προσφέρει μαθήματα ιστορίας και χορού, εκδρομές στα τοπικά αξιοθέατα, δίνοντας έτσι μια πλήρη εικόνα του τόπου στον επισκέπτη.
Δε θα επεκταθούμε σε άλλους τομείς εδώ, όπως ιατρικό, θεματικό και συνεδριακό τουρισμό. Θα πούμε μόνο ότι η τεχνογνωσία και η δεξιότητα των Ελλήνων επιστημόνων και επαγγελματιών θα μπορούσε να στηρίξει και αυτούς τους κλάδους, με εκθετικά οφέλη.
Ακόμα και στον τουρισμό, υπάρχει τεράστιο έδαφος να καλύψουμε, που σημαίνει ότι όσο πιο πολλοί τουρίστες έρχονται τόσο πιο ανοργάνωτοι και δίχως άποψη για το προϊόν δείχνουμε σήμερα ότι είμαστε. Μπορούμε να φτάσουμε στην παραγωγικότητα μέσω των υπηρεσιών λοιπόν!