ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922

-Διακόσια πενήντα γραμμάρια παστουρμά, ένα σουτζούκι και λεχματζούν κύριε Γαβριήλ.
-Δε θέλετε καβουρμά σήμερα;
-Έχει μείνει από την προηγούμενη φορά.
Η ταμπέλα στο μαγαζί είχε αλλάξει κάμποσες φορές, ακολουθώντας τις τάσεις της εποχής εκατό χρόνια τώρα. Στην αρχή δεν υπήρχε καν, μετά ένα κομμάτι χαρτί, ξύλινη με καλλιγραφικά γράμματα, σιδερένια με πιο τετραγωνισμένα, πλαστική με φώτα νέον, και τώρα πάλι ξύλινη. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ, ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922».
Ο Γαβριήλ ήταν μεγάλος μερακλής του παστουρμά στην Πατρίδα. Όχι επαγγελματικά στην αρχή, αλλά η ικανότητά του να πετυχαίνει τη σωστή αναλογία στα υλικά και το μεράκι του σε ό,τι καταπιανόταν, του είχαν δημιουργήσει μια τέτοια φήμη, που πολλοί του ζητούσαν να τους φτιάξει· κι αυτός πάντα ανταποκρινόταν, μ’ ένα χαμόγελο και πολλή διάθεση. Ώσπου, παραγγελία στην παραγγελία, κομμάτι κομμάτι, κατέληξε να τα φτιάχνει σε καθημερινή βάση, με μια πελατεία που δεν κατάλαβε πότε μεγάλωσε, πώς κατέληξε να αφιερώνει τον περισσότερο χρόνο σ’ αυτά. Ακόμα όμως δεν το θεωρούσε επάγγελμα, έκανε και τις άλλες ασχολίες του δίχως να ξεχωρίζει καμιά σαν κύρια.
Στο γιαγκίνι ούτε κατάλαβε πώς σώθηκε. Το αλαλιασμένο ανθρώπινο πλήθος, σαν κύμα ορμητικό τον παρέσυρε προς την προκυμαία, στην αρχή μαζί με τη γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά τους, σφιχτά πιασμένοι από το χέρι να μη χαθούνε, μετά ο καθένας μόνος του, το ανθρώπινο κύμα δεν άφηνε περιθώρια για πρωτοβουλίες και σχεδιασμούς, σε πήγαινε όπου ήθελε αυτό, κι όλο λιγόστευε, καθώς οι Τσέτες έσφαζαν τους κάθε φορά τελευταίους. Ούτε πρόλαβε να δει την αρπαγή της κόρης του, το θάνατο του μεγάλου του γιού, τη γυναίκα του να πέφτει στη θάλασσα και να πνίγεται. Τα δυο μικρά τα έχασε κι αυτά μέσα από τα χέρια του, μηχανικά φορτώθηκε στο πλοίο που τον πήρε, μαζί με τόσους άλλους ζωντανούς νεκρούς, απέναντι.
Στις παράγκες της Δραπετσώνας έπρεπε να σταθεί όρθιος ξανά. Να ψάξει αυτούς που είχε χάσει, να ζήσει γι’ αυτούς που τον χρειάζονταν, γιατί λόγο άλλο να ζει δεν είχε πια. Τα δυο μικρά τα βρήκε τελικά στο ορφανοτροφείο της Νήαρ Ήστ. Οι ανακοινώσεις του Ερυθρού Σταυρού για τη γυναίκα και τα δυο μεγάλα ακούγονταν μέχρι τη δεκαετία του ’80 στο ράδιο, σε κείνες τις επαναλαμβανόμενες εκφωνήσεις που πίσω τους κρύβανε πόνο απερίγραπτο, που μόνο Εκείνοι που μάταια περίμεναν μπορούσαν να καταλάβουν. Κι ήταν την ώρα αυτή που έκανε το διάλειμμά του στη δουλειά, για ν’ ακούει προσεχτικά μήπως και εμφανιστεί η ανακοίνωση που κάθε μέρα περίμενε ν’ ακούσει, Εκείνων να τον αναζητούν· μα μόνο τη δική του άκουγε, κι αυτό κάθε μέρα μέχρι την ώρα που τους ξαναβρήκε.Για να ζήσει τα μικρά έπρεπε να κάνει κάτι. Κι αυτό το κάτι ήρθε μόνο του από την παλιά ζωή του, από τη Πατρίδα. Το μερακλίκι του θα γινόταν επάγγελμα, η τέχνη του θα τον ζούσε κι αυτόν και τα παιδιά, άλλος τρόπος δεν υπήρχε στις νέες καταστάσεις.

-Πήγαινε στου Γαβριήλ να πάρεις πενήντα δράμια παστουρμά, στην τελευταία παράγκα είναι το σπίτι του.
Η παράγκα έγινε κάποια στιγμή ξεχωριστό μαγαζί και το μαγαζί απέκτησε την πρώτη του ταμπέλα, χάρτινη με μελάνι, «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ». Δε χρειαζόταν τίποτ’ άλλο. Κι η προσφυγογειτονιά μεγάλωνε, από το τίποτα δημιουργούσαν τα πάντα, δραστήριοι, μερακλήδες, με την καρδιά σφιγμένη και τις σκέψεις Εκεί, αλλά και με δίψα για ζωή. Για τα παιδιά, όχι γι’ αυτούς. Ο Γαβριήλ είχε ήδη πεθάνει όταν εγκατέλειψε την Πατρίδα, ίσως και λίγο νωρίτερα, όταν έβλεπε τις ελπίδες του, τις ελπίδες όλων, να καίγονται στο γιαγκίνι. Συνέχισε να αναπνέει μόνο γιατί υπολόγιζε πως τον χρειάζονταν τα παιδιά κι η γυναίκα του. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ» λοιπόν. Η γειτονιά ψώνιζε από εκεί, κι αυτός συνέχιζε να ψάχνει· κι όταν βρήκε τους μικρούς, συνέχισε για τους υπόλοιπους. Αρνιόταν να ακούσει τα υπονοούμενα κάποιων γνωστών από την Πατρίδα που ήξεραν τί έγινε και δεν ήθελαν να του το πουν ευθέως. Τα παιδιά από την αρχή βοηθούσαν, πήγαιναν τις παραγγελίες, μάθανε και τα κόλπα στην παραγωγή του παστουρμά και των υπόλοιπων αλλαντικών, κυρίως όμως του δώσανε ένα λόγο να συνεχίσει. Πριν ακόμα ενηλικιωθούνε, είχαν μάθει τη δουλειά απ’ έξω. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ» λοιπόν, πρόσθεσε δυο λέξεις στην ταμπέλα, και κοίταξε ξανά μπροστά στο μέλλον, κάτι γινόταν… Ποιος ξέρει, μπορεί και να βρίσκονταν κι οι υπόλοιποι, κάθε μεσημέρι άκουγε τις ανακοινώσεις στο ράδιο…
Πριν τον πόλεμο άνοιξαν μαγαζί κανονικό. Στη γειτονιά, στα όρια του προσφυγικού συνοικισμού με την υπόλοιπη πόλη. Αυτήν που τους κοιτούσε με μισό μάτι, που όμως, μέσα από τον αναγκαστικό, και μόνο στο βαθμό που ήταν απαραίτητος, συγχρωτισμό, ανακάλυπτε τις γεύσεις του λαού μας στην Ανατολή. Πάντα υπεροπτική, δεύτερης κατηγορίας θεωρούσε τους πρόσφυγες, τους είχε για εργάτες, υπηρετικό προσωπικό, άντε και σε κάποια μαγαζιά σαν κι αυτό, αλλά μέχρι εκεί, όχι πολλά θάρρητα. Κι όταν οξύνονταν τα πολιτικά, πιάνανε δουλειά οι επίστρατοι. Αλλά στο μαγαζί άρχισε να ψωνίζει, εχτός από τη γειτονιά και η άλλη πόλη. Αλλαντοποιείον, κι η χάρτινη ταμπέλα του σπιτιού έγινε στο μαγαζί ξύλινη, με περίτεχνα γράμματα στην πρόσοψη. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ» στην πάνω σειρά με μεγάλα γράμματα, κι από κάτω, ιδέα αυτού που την έγραψε, με μικρότερα γράμματα «ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922». Να δείχνεις πως είσαι πάνω από δεκαπέντε χρόνια επιχείρηση κυρ-Γαβριήλ, μετράνε αυτά στους πελάτες. Πελάτες εδώ ήταν οι καινούργιοι, αυτοί που πήγαινε να πιάσει από την άλλη πόλη, δε χρειαζότανε συστάσεις στους δικούς μας.
Στην Κατοχή αλλάξαν οι προτεραιότητες. Πατέρας και γιοι κι όλη η γειτονιά στην Αντίσταση, το μαγαζί υπολειτουργούσε, αλλά την τέχνη τους τη συνεχίζανε. Στο Μπλόκο δεν τους πιάσανε κι ας τους είχανε στον κατάλογο οι ρουφιάνοι, ο πυρήνας τους είχε αποστολή και ήταν αλλού. Ο ένας γιος, ο Πρόδρομος, τραυματίστηκε στη Μάχη της Ηλεκτρικής κι αυτό του άφησε κουσούρι στο περπάτημα. Όταν περάσαν όλα, η δουλειά συνεχίστηκε από κει που την άφησαν και το μαγαζί έγινε βιοτεχνία. Ταμπέλα σιδερένια στην είσοδο, γράμματα με γωνίες και χάρακα. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ, ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922». Και με την ελπίδα πάντα να βρεθούν οι δικοί τους, τριάντα χρόνια πια μετά την Καταστροφή.

Ο πελάτης έβλεπε στην ταμπέλα απλά μιαν ιστορία δεκαετιών. Αλλά δεν έβλεπε τον πόνο που κρυβόταν από πίσω, τον καημό της Πατρίδας, το μόνιμο πένθος. Δεν καταλάβαινε ότι αν ο οίκος ήταν ιδρυθείς «ΤΩ 1922», αυτό οφειλόταν στην Καταστροφή, στη Γενοκτονία, στη βίαιη διακοπή μιας παρουσίας χιλιάδων χρόνων Εκεί. Και δεν καταλάβαινε, γιατί το Εκεί δεν το ήξερε, ούτε τον απασχολούσε να το μάθει. Για τους παλαιοελλαδίτες, οι πληθυσμοί αυτοί της Ανατολής ήταν μια ενόχληση από την πρώτη στιγμή. Αρχικά μαζί με όσους δεν κατάγονταν από τα απελευθερωμένα εδάφη, κι ας είχαν πολεμήσει κι εκείνοι γι΄ αυτά. Κάθε φορά, σε κάθε προσπάθεια. Η οπτική τους ήταν δίχως όραμα, κοντόθωρη και ομφαλοσκοπική, με άγνοια για τα περασμένα, για τους γύρω τους, για το λαό τους τον ίδιο. Κι όταν κάποιο κομμάτι απελευθερωνόταν, αυτό έπρεπε να παραμείνει στο περιθώριο, το κουμάντο το έκαναν πάντα οι ίδιοι. Μια φορά το χάσανε και η Ελλάδα ξεκίνησε μια ξέφρενη φυγή προς τα μπρος, για χρόνια ολόκληρα μέχρι το 22.

Για να είναι ο οίκος «ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922», έπρεπε να καταρρεύσει μια Ιδέα, να πνιγεί στο αίμα ένας πληθυσμός με αδιάλειπτη παρουσία στη Πατρίδα, να έρθει με το ζόρι στην παλιά Ελλάδα, παράνομα κιόλας, αφού λίγο πριν, επειδή βλέπανε οι υπεύθυνοι τί θα επακολουθούσε με ευθύνη τους, μέχρι και νόμο ψηφίσανε που απαγόρευε στους Μικρασιάτες να έρθουν. Έπρεπε να σταματήσουν να μιλούν για την Πατρίδα. Όλοι. Κι αν οι παλαιοελλαδίτες σ’ αυτό δε δυσκολεύτηκαν καθόλου, στους πρόσφυγες αυτό επιβλήθηκε, με την περιφρόνηση και τον αποκλεισμό. Αλλά και στα παιδιά που γεννιόνταν εδώ πια, δυσκολεύονταν να τους μιλήσουν για την Πατρίδα. Πώς να μεταφέρεις σ’ ένα παιδί τόσο πόνο, πώς να του δώσεις να καταλάβει σε μια τρυφερή ηλικία γιατί γεννήθηκε στον Πειραιά κι όχι στο Ικόνιο, στη Σμύρνη, στη Ορντού… Κι ακόμα, πώς θα ενταχθεί σε μια κοινωνία που τους πρόσφυγες τους κοιτάζει με μισό μάτι; Σιωπή λοιπόν για όσα γίνανε, σιωπή στις απορίες των μικρών, λήθη…
Η βιοτεχνία συνεχίστηκε και μετά το θάνατο του Γαβριήλ· ένα μεσημέρι, στο καθιερωμένο του διάλειμμα την ώρα των ανακοινώσεων του Ερυθρού Σταυρού, κατάφερε τελικά να τους βρει. Στο νεκροταφείο της Ανάστασης, ο Βασίλης κι ο Πρόδρομος νοιώθανε την ανακούφισή του. Τα εγγόνια του όχι, είχαν φροντίσει να τα κρατήσουν μακριά από αυτούς τους καημούς, κι αυτό έκανε τον πόνο της απώλειας του παππού μεγαλύτερο, αλλά πρόσθετε κι απορίες: γιατί ήταν οι γονείς τους τόσο ήρεμοι; Ποιούς πήγαινε να βρει ο παππούς; Πώς τους χάσανε; Μέχρι τότε ξέρανε πως η γιαγιά δεν τους είχε προλάβει, αλλά το γιατί και το πώς δεν ερχότανε στην κουβέντα. Δεν είχανε ακόμα απορία, πώς και η δουλειά της οικογένειας είναι ο παστουρμάς, πώς κι είναι όλοι στην οικογένεια ΑΕΚ ενώ μένουνε στον Πειραιά, δεν τα συνδυάζανε μέχρι τότε με τα υπόλοιπα. Σφίξανε τα δόντια τα εγγόνια και αρχίσανε ν’ αναρωτιόνται μεταξύ τους, να συνθέτουν σκόρπια ακούσματα που μπορεί να είχαν πιάσει στον αέρα, να προσπαθούν να καταλάβουν, να βάλουν σκόρπια κομμάτια μαζί, να ανακαλύψουν άλλα για να φτιάξουνε τελικά το ψηφιδωτό του ποιοι είναι, πού ανήκουν…
Η ταμπέλα δεν άλλαξε. Τη βιοτεχνία την τρέχανε οι ΥΙΟΙ, αλλά ο οίκος έμενε ο ίδιος, φόρος τιμής στον Πατέρα, αλλά και ένδειξη πως οι μέθοδοι κι οι τεχνικές παρέμεναν αυθεντικές, δίχως τις αλλοιώσεις της εποχής. Μόνο τη σιδερένια ταμπέλα άλλαξαν με μιαν από πλαστικό και φώτα ΝΕΟΝ, αυτή ήταν η μόνη παραχώρηση σε ένα κλίμα που πήγαινε συνεχώς προς την ευκολία και συνάμα την προχειρότητα. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ, ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922». Άλλωστε, έρχονταν από πίσω δύο ακόμα Γαβριήλ, οι γιοί των ΥΙΩΝ, η ταμπέλα δεν απηχούσε μόνο το παρελθόν αλλά και το μέλλον.
Η βιοτεχνία προόδευε, η ποιότητα εξακολουθούσε να είναι υψηλή, τα εγγόνια ήταν κι αυτά μέσα πια στη δουλειά που μεγάλωνε. Αλλά το 1922 θα είναι εκεί, όσα χρόνια και ας έχουν περάσει, να θυμίζει ποιοι ήταν και πώς έφτασαν εδώ, να θυμίζει τον πόνο των ανθρώπων και τις ευθύνες αυτών που κάνουν κουμάντο, κι ας μην το καταλαβαίνουν οι πελάτες κι οι εμπορικοί συνεργάτες, κι ας είναι γι’ αυτούς απλά μια εμπορική τακτική ανάδειξης της συνέχειας κι εμπειρίας της επιχείρησης. Λίγοι θα καταλάβουν πως αυτή η επιμονή στο χρόνο ίδρυσης συμπυκνώνει για τους ιδρυτές, τους πρώτους πελάτες και τους απογόνους τους ένα τεράστιο φορτίο μνήμης, όρκων, πείσματος να επιστρέψουν Εκεί αρχικά και να στεριώσουν εδώ τελικά. Σηματοδοτεί έναν πληθυσμό που κράτησε την ταυτότητά του σε συνθήκες αφόρητης τυραννίας, που ακόμα κι αν εξαναγκάστηκε να αλλάξει, κράτησε κρυφά την πίστη του όσο μπορούσε, και που ακόμα και τώρα η ανάμνησή του και η παρουσία του στη Μικρασία δε μπορούν να εξαφανιστούν.
Κι αν οι μη σχετικοί αυτά δε μπορούν να τα καταλάβουν, τουλάχιστο τα εγγόνια και οι επόμενες γενιές θα πρέπει να μπορούν. Από αυτούς θα ξεκινήσει η αντιστροφή της λήθης και η μετάλλαξή της σε συνειδητοποίηση και δύναμη. Απ’ αυτούς που θα διεκδικήσουν τη μνήμη τη δική τους και δε θα την αφήσουν να χαθεί μέσα σ’ ένα περιβάλλον που δεν αγαπάει τις ταυτότητες, και μετά θα τη μοιραστούν με τους υπόλοιπους.
Η ταμπέλα θα αλλάξει υλικό. Μια σκέψη έγινε μόνο, το ΤΩ 1922 να γίνει ΤΟ 1922, η παλιά δοτική δεν αναγνωρίζεται σήμερα. Αλλά και πάλι προτίμησαν να μείνει όπως τότε. Η ταμπέλα σήμερα είναι πάλι ξύλινη. Η αγορά αναζητά το αυθεντικό, και το ξύλο το αποπνέει. Με προβολείς να τη φωτίζουν τα βράδια, στέκει να προβάλλει μια προσπάθεια ζυμωμένη με αίμα, δάκρυα κι αναστεναγμούς, που δε σταμάτησε ποτέ και που από τους ίδιους εξαρτάται να μη σταματήσει, να συνεχίζεται όπως παλιά στην άλλη όχθη του Αιγαίου, προσαρμοζόμενη στους καιρούς αλλά παραμένοντας αναλλοίωτη. «ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΥΤΗΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ, ΟΙΚΟΣ ΙΔΡΥΘΕΙΣ ΤΩ 1922». Έσετ’ ήμαρ νόστιμον…

ΝΕΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΔΟΓΜΑ ΧΤΕΣ!

Ήταν θέμα χρόνου η κλιμάκωση των τουρκικών απαιτήσεων με την έγερση αμφισβήτησης της κυριαρχίας των νησιών μας στο Αιγαίο. Κι εδώ δεν πρόκειται για μιαν αόριστη αμφισβήτηση, όπως ήδη γινόταν. Τίθεται συγκεκριμένο ζήτημα (παρ)ερμηνείας της συνθήκης της Λωζάννης, με βάση το οποίο τα νησιά ανήκουν στην Ελλάδα υπό τον όρο να είναι αποστρατικοποιημένα, οπότε ο όποιος εξοπλισμός τους αυτόματα αναιρεί την ελληνική κυριαρχία.
Δε θα αναλωθούμε εδώ στην ανασκευή ενός αβάσιμου ισχυρισμού. Ούτε θα εφησυχάσομε θεωρώντας ότι η προφανής αβασιμότητά του δικαιολογεί την απραξία μας. Ακόμα πληρώνομε την επίκληση σε «αήττητα νομικά όπλα» εκείνου που παρέδωσε τα Ίμια. Κι αν κάποιοι λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψη τον τουρκικό επεκτατισμό, θα πρέπει επιτέλους να το κάμει αυτό και το κράτος. Το κράτος, όχι απλά η εκάστοτε κυβέρνηση.
Γιατί αυτό που μονίμως γίνεται, είναι να αλλάζομε την πολιτική μας αναλόγως της τουρκικής τακτικής, ενώ η στρατηγική της είναι η ίδια, αναθεωρητική, επιθετική και γενοκτόνα. Αλλά αυτή συνειδητά την αγνοούμε, κι ας είναι μπροστά στα μάτια μας. Ο στρουθοκαμηλισμός μας είναι η εγγύηση της καταστροφής.
Η χώρα χρειάζεται ένα νέο αμυντικό δόγμα, που θα λειτουργεί με βάση την πραγματικότητα. Θα πρέπει να αναγνωρίσει την τουρκική απειλή και να διαμορφώσει πολιτική μόνιμης αποτροπής και εξουδετέρωσης του εξ ανατολών κινδύνου. Κι αυτό δε γίνεται με ζεϊμπέκικα, με αναγνώριση τουρκικών ζωτικών χώρων και αναγκών, με επιτροπές ελληνοτουρκικής φιλίας. Γίνεται μόνο με κατανόηση του τουρκικού σχεδιασμού ανεξαρτήτως πρόσκαιρων υφέσεων, με αποφασιστικότητα να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας και πίστη στα δίκαιά μας.
Εδώ έχει πολλά να μας διδάξει η γείτων. Γιατί όραμα έχει, γενοκτονικό βέβαια, αλλά όραμα. Και σχεδιασμό μακροπρόθεσμο έχει, που δεν αλλάζει ανάλογα με το ποιος κυβερνά. Και έχει πίστη στα κατ’ αυτήν δίκαιά της του αφανισμού του αντίπαλου και της ολοκληρωτικής κυριαρχίας της. Η τουρκική κοινωνία σύμπασα μετέχει των ανωτέρω.
Εμείς δεν έχουμε τίποτε απ’ αυτά. Δεν υπάρχει όραμα, αν και σήμερα θα έπρεπε να στοχεύομε στην επιβίωση του Ελληνισμού και την εξαφάνιση των τουρκικών απειλών. Δεν υπάρχει σχέδιο, όχι εφαρμογής ενός οράματος που δεν υπάρχει, αλλά ούτε αποτροπής του κινδύνου. Ούτε ο κίνδυνος αποτιμάται σε όλη του την έκταση, ούτε με ενιαίο τρόπο από το πολιτικό φάσμα. Δεν υπάρχει κοινός παρονομαστής στην κοινωνία μας, ενώ στην Τουρκία υπάρχει.
Οπότε η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας πρέπει να γίνει χτες, γιατί η καταστροφή έρχεται την ώρα που εμείς ψαχνόμαστε. Πρέπει να αλλάξει το αμυντικό δόγμα, με ομοφωνία του πολιτικού κόσμου, και να εφαρμόζεται από όποια κυβέρνηση έρχεται στην εξουσία.

Τα πρόσφατα δείγματα κινητικότητας στην εξωτερική πολιτική, αν και προτιμότερα από την προηγούμενη περίοδο της υποταγής, εξακολουθούν να είναι αποσπασματικά, ανολοκλήρωτα, και να παλινωδούν. Δε μπορεί από τη μια να αποτρέπεται η εισβολή των λαθρομεταναστών στον Έβρο κι από την άλλη να χτίζονται υπερδομές στη Χίο· δε μπορεί να παραγγέλνονται αεροπλάνα και φρεγάτες και να μη συμμετέχει η παραγωγική δομή της χώρας στην κατασκευή τους. Το νέο αμυντικό δόγμα, οφείλει να εκφράζει ένα συνολικό όραμα για την κοινωνία και το λαό μας, που οφείλει να το επιβάλει στους μηχανισμούς του κράτους, του πολιτικού συστήματος και των ελίτ. Και ή θα το εφαρμόσομε, ή θα εξαφανιστούμε σα λαός…

ΣΤΗ ΣΠΗΛΙΑ

Χριστούγεννα παραμονές. Χριστούγεννα και χιονιάς πάντα πάνε μαζί. Μα εκείνη τη χρονιά οι καιροί ήτανε φουρτουνιασμένοι παρά φύση. Χιόνι δεν έρριχνε. Μοναχά που η ατμόσφαιρα ήτανε θυμωμένη και φυσούσανε σκληροί βοριάδες με χιονόνερο και μ’ αστραπές. Καμμιά βδομάδα ο καιρός καλωσύνεψε και φυσούσε μια τραμουντάνα που αρμενιζότανε. Μα την παραμονή τα κατσούφιασε. Την παραμονή από το πρωί ο ουρανός ήτανε μαύρος σαν μολύβι, κ’ έπιασε κ’ έρριχνε βελονιαστό χιονόνερο.

Σε μια τοποθεσία που τη λέγανε Σκρόφα, βρισκότανε ένα μαντρί με γιδοπρόβατα, απάνω σε μια πλαγιά του βουνού που κοίταζε κατά το πέλαγο. Το μέρος αυτό ήτανε άγριο κ’ έρημο, γεμάτο αγριόπρινα, σκίνους και κουμαριές, που ήτανε κατακόκκινες από τα κούμαρα. το μαντρί ήτανε τριγυρισμένο με ξεροτρόχαλο (=ξερολιθιά).

Οι τσομπάνηδες καθόντανε μέσα σε μια σπηλιά που βρισκότανε παραμέσα και πιο ψηλά από τη μάντρα και που κοίταζε κατά τη νοτιά. Μεγάλη σπηλιά, με τρία – τέσσερα χωρίσματα, κι αψηλή ως τρία μπόγια. Τα ζωντανά σταλιάζανε κάτω από τις χαμηλές σάγιες, που έσκυβες για να μπεις μέσα. Σωροί από κοπριά στεκόντανε εδώ κ’ εκεί, και βγάζανε μια σπιρτόζα μυρουδιά. Χάμω, το χώμα ήτανε σκουπισμένο και καθαρό, γιατί οι τσομπάνηδες ήτανε μερακλήδες, και βάζανε τα παιδιά και σκουπίζανε ταχτικά με κάτι σκούπες κανωμένες από αστοιβιές.

Αρχιτσέλιγκας ήτανε ο Γιάννης ο Μπαρμπάκος, ένας άνθρωπος μισάγριος, γεννημένος ανάμεσα στα γίδια και στα πρόβατα. Ήτανε μαύρος, μαλλιαρός, με γένεια μαύρα, κόρακας, σγουρά και σφιχτά σαν του κριαριού. Φορούσε σαλβάρια κοντά ως το γόνατο, σελάχι στη μέση του, ζουνάρι πλατύ, βαριά τζεσμέδια στα ποδάρια του. Το κεφάλι του το είχε τυλιγμένο μ’ ένα μεγάλο μαντίλι σαν σαρίκι, κ’ οι μαρχαμάδες (= τα κρόσια) κρεμόντανε στο πρόσωπό του. Αρχαίος άνθρωπος!
Είχε δυο παραγυιούς, τον Αλέξη και τον Δυσσέα, δυο παλληκαρόπουλα ως είκοσι χρονών. Είχε και τρία παιδιά, που τους βοηθούσανε στ’ άρμεγμα και κοιτάζανε το μαντρί να ’ναι καθαρό. Αυτές οι έξι ψυχές εζούσανε σε κείνο το μέρος, κρυφά από τον Θεό. Ανάρια βλέπανε άνθρωπο.

Η σπηλιά ήτανε καπνισμένη κι ο βράχος είχε μαυρίσει ως απάνω από την καπνιά που έβγαινε από το στόμα της σπηλιάς. Εκεί μέσα είχανε τα γιατάκια τους, σαν μεντέρια, στρωμένα με προβιές. Στους τοίχους της σπηλιάς είχανε μπήξει παλούκια μέσα στις σκισμάδες του βράχου, και κρεμόντανε καρδάρες, τυροβόλια, μαγιές, τουφέκια και μαχαίρια, λες κ’ ήτανε λημέρι των ληστών. Απ’ έξω φυλάγανε οι σκύλοι, όλοι άγριοι σαν λύκοι.

Η ακροθαλασσιά βρισκότανε ως ένα τσιγάρο απόσταση από τη μάντρα. Ήτανε έρημη, κι άλλο δεν ακουγότανε εκεί πέρα παρά μοναχά ο αγκομαχητός του πελάγου, μέρα – νύχτα. Με τον βοριά απάγκιαζε, και καμμιά φορά πόδιζε κανένα καΐκι. Αλλιώς δεν έβλεπες βάρκα πουθενά. Από το μαντρί αγνάντευε κανένας το πέλαγο ανάμεσα στα δέντρα, και το μάτι ξεχώριζε καθαρά τα βουνά της Μυτιλήνης.

Την παραμονή τα Χριστούγεννα, είπαμε πως ο καιρός χάλασε, κι άρχισε να πέφτει χιονόνερο. Οι τσομπάνηδες είχανε μαζευτεί στη σπηλιά κι ανάψανε μια μεγάλη φωτιά και κουβεντιάζανε. Τα παιδιά είχανε σφάξει δυο αρνιά και τα γδέρνανε. Ο Αλέξης έβαλε απάνω σ’ ένα ράφι μυτζήθρες και τυρί ανάλατο μέσα στα τυροβόλια, αγίζι και γιαούρτι. Ο Δυσσέας είχε μια παλιά Σύνοψη, κ’ επειδή γνώριζε λίγο από ψαλτικά κ’ ήξερε και πέντε γράμματα, διάβαζε τις Κυριακάδες κι όποτε ήτανε γιορτή κανένα τροπάρι και λιγοστά από τον Εξάψαλμο. Εκείνη την ώρα φυλλομετρούσε τη Σύνοψη, για να δει τι γράμματα ήτανε να πει.

Θα ’τανε ώρα σπερινού. Κείνη την ώρα ακούσανε κάτι τουφεκιές. Καταλάβανε πως θα ’τανε τίποτα κυνηγοί. Το ένα παιδί, που είχε πάγει να φέρει ξύλα με τον γάιδαρο, είπε πως το πρωί είχε ακούσει τουφεκιές κατά την από μέσα θάλασσα, κατά την Άγια-Παρασκευή. Οι σκύλοι πιάσανε και γαβγίζανε όλοι μαζί και πεταχτήκανε όξω από τη μάντρα.

Σε λίγο φανερωθήκανε από πάνω από τη σπηλιά δυο άνθρωποι με τουφέκια, και φωνάζανε τους τσομπάνηδες να μαζέψουνε τα σκυλιά, που χυμήξανε απάνω τους. Ο Σκούρης άφησε τους ανθρώπους κι άρπαξε ένα από τα ζαγάρια που ’χανε οι κυνηγοί και το ξετίναζε να το πνίξει. Ο κυνηγός έρριξε απάνου του και τα σκάγια τον πονέσανε και γύρισε πίσω, μαζί με τ’ άλλα μαντρόσκυλα, που πηγαίνανε πισώδρομα όσο κατεβαίνανε οι κυνηγοί. Τέλος πάντων, εβγήκε ο Μπαρμπάκος με τους άλλους και πιάσανε τον Σκούρη και τον δέσανε, διώξανε και τ’ άλλα σκυλιά.

«Ώρα καλή, βρε παιδιά!» φώναξε ο Παναγής ο Καρδαμίτσας, ζωσμένος με τα φυσεγκλίκια, με το ταγάρι γεμάτο πουλιά. Ο άλλος που ήτανε μαζί του ήτανε ο γυιός του, ο Δημητρός. «Πολλά τα έτη!» αποκριθήκανε ο Μπαρμπάκος κ’ η συντροφιά του. «Καλώς ορίσατε!».
Τους πήγανε στη σπηλιά. «Μωρέ, τ’ είν’ εδώ; Παλάτι! Παλάτι με βασιλοπούλες!» είπε ο μπάρμπα-Παναγής, δείχνοντας τις μυτζήθρες που αχνίζανε.

Τους βάλανε να καθήσουνε, τους κάνανε καφέ. Οι κυνηγοί είχανε κονιάκι. Κεραστήκανε.
«Βρε αδερφέ», έλεγε ο μπάρμπα-Παναγής, «ποιος να το ’λεγε, χρονιάρα μέρα, πως θα κάνουμε Χριστούγεννα στο σπήλαιο που εγεννήθη ο Χριστός! Εχτές περάσαμε στην Άγια-Παρασκευή, να κυνηγήσουμε λίγο. Ε, δικός μας είναι ο ηγούμενος, κοιμηθήκαμε στο μοναστήρι, και σήμερα την αυγή βγήκαμε στο κυνήγι. Βλέποντας πως φουρτούνιασε ο καιρός, είπαμε πως δε θα μπορέσουμε να περάσουμε το μπουγάζι με τη σαπιόβαρκα του μπάρμπα-Μανώλη του Βασιλέ. Κ’ επειδή ξέραμε απ’ άλλη φορά το μαντρί, και με το κυνήγι πέσαμε σε τούτα τα σύνορα, είπαμε να ’ρθουμε στ’ αρχοντικό σας… Μωρέ, τι σκύλο έχετε; Αυτό είναι θηρίο, ασλάνι και καπλάνι! Μπρε, μπρε, μπρε! Το ζαγάρι το πετσόκοψε! Για κοίταξε τι χάλια το ’κανε!».

Και γύρισε σε μια γωνιά της σπηλιάς, που κλαμούριζε το σκυλί κ’ έτρεμε σαν θερμιασμένο. «Έλα δω, Φλοξ! Φλοξ!».
Μα η Φλοξ από την τρομάρα της τρύπωνε πιο βαθιά.
Άμα ήπιανε δυο-τρία κονιάκια, ο μπάρμπα-Παναγής άρχισε να μασά τα μουστάκια του και στο τέλος έπιασε να τραγουδά:

Καλήν εσπέραν, άρχοντες, αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θείαν γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας.

Ύστερα ο Δυσσέας έψαλε το «Χριστός γεννάται, δοξάσατε».
Εκείνη την ώρα ακούσανε πάλι τα σκυλιά να γαβγίζουνε. Στείλανε τα παιδιά να δούνε τι είναι. Ο αγέρας είχε μπουρινιάσει κ’ έρριχνε παγωμένο νερό. Κρύο τάντανο!

Σε λίγο πάψανε τα σκυλιά και γυρίσανε πίσω τα παιδιά. Από πίσω τους μπήκανε στη σπηλιά τρεις άντρες, που φαινόντανε πως ήτανε θαλασσινοί, και δυο καλόγεροι, βρεμένοι όλοι και ξυλιασμένοι απ’ το κρύο. Τους καλωσορίσανε, τους βάλανε και καθήσανε.

Μόλις πήγε κοντά στη φωτιά ο πρώτος, ο καπετάνιος, τον γνώρισε ο Μπαρμπάκος κ’ έβγαλε μια χαρούμενη φωνή. Ήτανε ο καπετάν-Κωσταντής ο Μπιλικτσής, που ταξίδευε στην Πόλη. Είχε περάσει κι άλλη φορά από τη Σκρόφα, κ’ είχανε δέσει φιλία με τον Μπαρμπάκο, που δεν ήξερε τι περιποίηση να τους κάνει. Οι άλλοι δυο ήτανε γεμιτζήδες κι αυτοί, άνθρωποι του καϊκιού του.

Ο ένας από τους καλόγερους, ένας σωματώδης με μαύρα γένεια, ομορφάνθρωπος, ήτανε ο πάτερ-Σιλβέστρος Κουκουτός, καλογερόπαπας. Ο άλλος ήτανε λιγνός, με λίγες ανάριες τρίχες στο πηγούνι, σαν τον Άγιο Γιάννη τον Καλυβίτη. Τον λέγανε Αρσένιο Σγουρή.

Ο καπετάν-Κωσταντής ερχότανε από την Πόλη και πήρε στο καΐκι τον πάτερ-Σιλβέστρο, που είχε πάγει στην Πόλη από τ’ Άγιον Όρος για ελέη, κ’ ήθελε να κάνει Χριστούγεννα στην πατρίδα του. Ο πάτερ-Αρσένιος είχε ταξιδέψει μαζί του από τη Μονή του Παντοκράτορος στο Όρος, κ’ ήτανε από τη Θεσσαλία.

Ταξιδέψανε καλά. Μα σαν καβατζάρανε τον Κάβο-Μπαμπά, ο αγέρας μπουρίνιασε, κι όλη τη μέρα αρμενίζανε με μουδαρισμένα πανιά και με τον στάντζο, ως που φτάξανε κατά το βράδυ απ’ έξω από το Ταλιάνι. Ο καιρός σκύλιαξε κι ο καπετάνιος δεν μπόρεσε να ’μπει στο μπουγάζι, να κάνουνε Χριστούγεννα στην πατρίδα.
Αποφάσισε λοιπόν να ποδίσει, και πήγε και φουντάρισε στ’ απάγκειο, πίσω από έναν μικρόν κάβο, από κάτω από το μαντρί. Κ’ επειδή θυμήθηκε τον φίλο του τον Μπαρμπάκο, πήρε τους γέροντες και τους δυο άλλους νοματέους και τραβήξανε για το αγίλι (=μαντρί). Στο τσερνίκι είχανε αφήσει τον μπαρμπ’-Απόστολο με τον μούτσο.

Σαν είδανε πως στη σπηλιά βρισκότανε κι ο κυρ-Παναγής με τον κυρ-Δημητρό, γίνηκε μεγάλη χαρά και φασαρία.

«Μωρέ να δεις», έλεγε ο κυρ-Παναγής, «τώρα ψέλναμε το τροπάρι, κι απάνω που λέγαμε “εν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες υπό αστέρος εδιδάσκοντο…”, φτάξατε κ’ εσείς οι μάγοι με τα δώρα! Γιατί βλέπω μια νταμιζάνα κρασί, βλέπω λακέρδα, βλέπω χαβιάρια, βλέπω παξιμάδια, μπακλαβάδες, “σμύρναν, χρυσόν και λίβανον”! Χα! Χα! Χα!» — γελούσε δυνατά ο κυρ-Παναγής, μισομεθυσμένος και ψευδίζοντας, και χάιδευε την κοιλιά του, γιατί ήτανε καλοφαγάς.

Στο μεταξύ ο πάτερ-Αρσένιος ο Σγουρής ζωντάνεψε ο καϊμένος, κ’ είπε σιγανά χαμογελώντας και τρίβοντας τα χέρια του: «Δόξα σοι ο Θεός, Κύριε ημών Ιησού Χριστέ, που μας ελύτρωσες εκ του κλύδωνος!» κ’ έκανε τον σταυρό του.

Ο πάτερ-Σιλβέστρος είπε να σηκωθούνε όρθιοι, κ’ είπε λίγες ευχές, το «Χριστός γεννάται», κ’ ύστερα με τη βροντερή φωνή του έψαλε: «Μεγάλυνον, ψυχή μου, την τιμιωτέραν και ενδοξοτέραν των άνω στρατευμάτων. Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον. Ουρανόν το σπήλαιον, θρόνον χερουβικόν την Παρθένον, την φάτνην χωρίον, εν ω ανεκλίθη ο αχώρητος Χριστός ο Θεός, ον ανυμνούντες μεγαλύνομεν».

Ύστερα καθήσανε στο τραπέζι. Τέτοιο τραπέζι βλογημένο και χαρούμενο δεν έγινε σε κανένα παλάτι. Τρώγανε και ψέλνανε. Και του πουλιού το γάλα είχε απάνω, από τα μοσκοβολημένα τ’ αρνιά, τα τυριά, τα μανούρια, τις μυτζήθρες, τις μπεκάτσες και τ’ άλλα πουλιά του κυνηγιού, ως τη λακέρδα και τ’ άλλα τα πολίτικα που φέρανε οι θαλασσινοί, καθώς και κρασί μπρούσικο.

Όξω φυσομανούσε ο χιονιάς και βογγούσανε τα δέντρα κ’ η θάλασσα από μακριά. Ανάμεσα στα βουίσματα ακουγόντανε και τα κουδούνια από τα ζωντανά που αναχαράζανε. Μέσα από τη σπηλιά έβγαινε η κόκκινη αντιφεγγιά της φωτιάς μαζί με τις ψαλμωδίες και με τις χαρούμενες φωνές. Κι ο κυρ-Παναγής έκλεβε κάπου-κάπου λίγον ύπνο, ρουχάλιζε λιγάκι κ’ ύστερα ξυπνούσε κ’ έψελνε μαζί με τη συνοδεία.

Αληθινά, από τη Γέννηση του Χριστού δεν έλειπε τίποτα. Όλα υπήρχανε: το σπήλαιο, οι ποιμένες, οι μάγοι με τα δώρα, κι ο ίδιος ο Χριστός ήτανε παρών με τους δύο μαθητές του, που ευλογούσανε «την βρώσιν και την πόσιν».

ΑΠΟ ΤΟ (18)21 ΣΤΟ (19)22

Το παιχνίδι της ιστορίας ήθελε, την επέτειο των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821, να τη διαδεχτεί η επέτειος των 100 χρόνων από την Καταστροφή. Δυο ορόσημα στην πορεία του λαού μας, καθώς το ένα σηματοδότησε, με την πρώτη εν μέρει επιτυχή επανάσταση σε μια συνεχόμενη σειρά εξεγέρσεων απέναντι σε δυνάστες από την Ανατολή και τη Δύση, μια φυγή προς τα μπρος, έναν αγώνα ολοκλήρωσης που σταδιακά έτεινε ν’ αγκαλιάσει όλο τον υπόδουλο Ελληνισμό. Και το άλλο αποτέλεσε την ταφόπλακα της προσπάθειας αυτής, μιας ακμαίας πορείας που υπονομεύτηκε από τα μέσα ενώ οι γεωπολιτικές συνθήκες ευνοούσαν την ολοκλήρωσή της…
Κι εμείς, στο μεταίχμιο των δύο επετείων, οφείλομε να κάνομε έναν απολογισμό· όχι μόνο για να καταλάβομε τί έφταιξε, αλλά γιατί η ιστορία δεν έφυγε ποτέ από το προσκήνιο, γιατί το τότε καθορίζει το σήμερα.
Μια διαπίστωση είναι ότι την πορεία αυτή την έκαμαν οι «τρελοί», όπως έλεγε ο Κολοκοτρώνης. Κανείς γνωστικός δε θα τα έβαζε με μιαν αυτοκρατορία που απομυζούσε τους υπόδουλους με κάθε τρόπο, οικονομικά, στρατιωτικά αλλά και υπαρξιακά. Για να χρησιμοποιήσομε μιαν ορολογία που σήμερα κινδυνεύει να καταντήσει καραμέλα και να απαξιωθεί, η οθωμανική αυτοκρατορία επιφύλασσε ρατσιστική αντιμετώπιση στους υπόδουλους λαούς της στη βάση της πίστης τους: Οι μη μουσουλμάνοι εξοντώνονταν οικονομικά από την πολύ βαρύτερη φορολογία, βρίσκονταν, ανεξάρτητα από την οικονομική τους επιφάνεια, στο έλεος του κάθε Τούρκου, ενώ οι αφόρητες συνθήκες σκλαβιάς μετέστρεφαν στο Ισλάμ πολλούς υπόδουλους. Και πριν το Σηκωμό λοιπόν, αυτοί που κράτησαν σε δύσκολες συνθήκες την ταυτότητά τους, «τρελλοί» θα ήταν με κάποια σημερινά δεδομένα βολέματος και πάση θυσία καλοπέρασης.

Μια ακόμα παρατήρηση είναι ότι όταν έχεις πίστη στα δίκαιά σου, παίρνεις δύναμη από αυτήν αλλά και δημιουργείς ρεύμα συμπαράστασης. Το Μεσολόγγι, το Αρκάδι, ο πεισματώδης αγώνας του λαού μας για την Ελευθερία, δημιούργησαν ένα ενθουσιώδες φιλελληνικό κίνημα. Δίπλα στους επαναστάτες, ξένοι από την Ευρώπη και την Αμερική, προσέφεραν τις δυνάμεις και ενίοτε τη ζωή τους στην υπόθεση της Ελληνικής ελευθερίας. Η συμμετοχή στις ελληνικές επαναστάσεις, που διατρέχουν όλο το 19ο αιώνα και την αρχή του 20ου, είχε κοινωνικά και εθνικά χαρακτηριστικά καθώς τα δύο ήταν αξεδιάλυτα: Ιταλοί Γαριβαλδινοί, αναρχικοί όπως ο Γ. Φλουράνς που πολέμησε εθελοντής στην Κρήτη και ακολούθως συμμετείχε στην Κομμούνα του Παρισιού, συγκαταλέγονται στους εθελοντές που πολέμησαν μαζί μας. Σήμερα βέβαια, η πίστη στα δίκαιά μας θεωρείται εθνικισμός από τους φοβικούς διανοούμενους της υποταγής. Το παράδειγμα της αντίστασης στην Τουρκίας σήμερα, από μιαν Ελλάδα που «αναγκάστηκε» να την κάνει, καθώς ο μαξιμαλισμός του Ερντογάν δεν επέτρεπε στις Ελληνικές ελίτ να προετοιμάσουν την παράδοση, δημιούργησε έμπρακτη συμπαράσταση επί του πεδίου του Έβρου και στην πορεία συμμαχίες με ευρύτατες γεωπολιτικές προεκτάσεις.
Αλλά υπάρχει και μια ακόμα διαπίστωση: η κατάρα της διχόνοιας λανθάνει στο λαϊκό σώμα και αποτελεί μόνιμη απειλή της κάθε προσπάθειας: Από τον εμφύλιο του 21 μέχρι το Διχασμό του 1916, ο αγώνας υπονομεύεται από μέσα και, άλλοτε περιορίζεται η εμβέλεια της επιτυχίας του, άλλοτε καταλήγει σε Καταστροφή.
Τις δυο χρονιές των επετείων του 21 και της Καταστροφής, έχομε αρκετό χρόνο για αναστοχασμό και απολογισμό του τί πετύχαμε, τί χάσαμε και γιατί. Έχομε ακόμα την ευκαιρία να δούμε το σημερινό γεωπολιτικό σκηνικό με αυτή την εμπειρία τόσων δεκαετιών επαναστάσεων απέναντι στους ίδιους εχθρούς, εμπειρία που αρνούμαστε να ενσωματώσομε, βολεμένοι στο ρόλο του μικρού πλην έντιμου καρπαζοεισπράκτορα. Η σημερινή γεωπολιτική συγκυρία παρουσιάζει ξανά μιαν ευκαιρία ανάτασης, ίσως όχι όπως αυτή των αρχών του 20ου αιώνα, αλλά πάντως σημαντική. Ας μην την αφήσομε χαμένη, αν τότε το διακύβευμα ήταν η ολοκλήρωση της επανάστασης του 21, τώρα είναι η ύπαρξή μας η ίδια…

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Με το τέλος της φετινής τουριστικής σαιζόν και την αρνητική εμπειρία της περσινής, μπορούμε να διατυπώσομε κάποιες σκέψεις γενικότερες, τόσο για τον τουρισμό που θέλομε, όσο και για το παραγωγικό υπόδειγμα της πατρίδας μας.

Μια γενική παρατήρηση είναι πως οι υπηρεσίες, στις οποίες συγκαταλέγεται και ο τουρισμός, αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ΑΕΠ της χώρας, περίπου 80%· αυτό σημαίνει ότι ο πρωτογενής και δευτερογενής τομέας έχουν δυσανάλογα μικρή συμμετοχή στην οικονομία, κι αυτό δημιουργεί ανισορροπίες και στρεβλώσεις που γίνονται αισθητές στη ζωή μας. Το παρήγορο είναι ότι δείχνουν μιαν ανοδική τάση που ελπίζομε να συνεχιστεί.

Ο τουρισμός, διαφημίζεται από πολλούς σαν η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Κι αν αυτό επιβεβαιώνει μια δομή οικονομίας όπου η μεταποίηση δεν έχει τη θέση που θα έπρεπε, η ουσία είναι ότι δεν πρέπει ο τουρισμός, και οι υπηρεσίες γενικότερα, να λειτουργήσουν σα βαριά βιομηχανία ή «ατμομηχανή της οικονομίας» σε ένα ενάρετο παραγωγικό μοντέλο. Μια οικονομία που βασίζεται στις υπηρεσίες είναι ευάλωτη σε αλλαγές πέραν του ελέγχου της, όπως η πανδημία ή μια γεωπολιτική κρίση. Έτσι, πέρσι ο τουρισμός δε δούλεψε λόγω του κορονοϊού, ενώ μια κρίση με την Τουρκία θα έχει αντίστοιχο αντίκτυπο.

Η οικονομία πρέπει να στοχεύει στην κατά το δυνατό μεγαλύτερη αυτάρκεια της πατρίδας, οπότε θα πρέπει να έχει στόχο να αξιοποιεί τις δυνατότητες του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Αυτό δεν ισχύει σε μας. Παθογένειες της κρατικής μηχανής και εμπόδια που αυτή θέτει στους παραγωγούς και μεταποιητές, οδηγούν στην εγκατάλειψη των παραγωγικών δραστηριοτήτων προς όφελος των υπηρεσιών. Αλλά οι υπηρεσίες που προσφέρονται, ο τουρισμός κυρίως, υστερεί σε ποιότητα και, ακόμα κι αυτός, μπορεί να αποδίδει προσωρινά, αλλά πιο πολύ εκμεταλλευόμενος την προνομιακή θέση της Ελλάδας παρά εξελίσσοντας αυτό το πλεονέκτημα και πατώντας σε στέρεες βάσεις.

Οι μικρές εκμεταλλεύσεις στην οικονομία μας, είτε πρόκειται για χωράφια, είτε για τουριστικές επιχειρήσεις, μπορούν να είναι ποιοτικές και κερδοφόρες· όχι όμως με το να παραδίδομε την παραγωγή μας στο χονδρέμπορο ή να φτιάχνομε δυο υποτυπώδη καταλύματα προς άγρα τουριστών που ψάχνουν απλά να μεταφέρουν τον τρόπο ζωής τους υπό ήλιο και θάλασσα, αδιαφορώντας για τον τόπο που επισκέπτονται.

Σημαίνει τούτο πως δε θέλομε τον τουρισμό; Σε ένα περιβάλλον σαν το σημερινό, εννοείται πως και οι υπηρεσίες και ο τουρισμός αποτελούν μια σημαντική συνιστώσα της διάρθρωσης της οικονομίας. Αλλά αυτό δεν πρέπει να γίνεται με τη μορφή της μονομέρειας, με την εγκατάλειψη των άλλων τομέων και μια λογική αλληλοαποκλεισμού μεταξύ τους. Η μικρομεσαία, κοινοτική δομή της οικονομίας μας, δεν αποτελεί εμπόδιο αλλά προσφέρεται για συνέργειες μεταξύ των τομέων της οικονομίας· απλά θα πρέπει να ξεκαθαρίσομε τί οικονομία θέλομε, και τί τουρισμό θέλομε.

Κι εδώ πρέπει να γίνει μια ιεράρχηση από πλευράς μας. Η αγροτική παραγωγή, εξ ορισμού ποιοτική ακόμα και όταν δεν είναι βιολογική, οφείλει να τυποποιείται και να διατίθεται στην τιμή που της αξίζει, με τον παραγωγό να βλέπει την ανταπόκριση των προσπαθειών του ο ίδιος κι όχι ο χονδρέμπορος ή το ξένο κράτος που εισάγει το προϊόν μας χύμα σε εξευτελιστική τιμή, το μεταποιεί και το διαθέτει αυτό όπως πρέπει, κερδίζοντας την υπεραξία αυτό και όχι ο παραγωγός.

Αντίστοιχα, ο δευτερογενής τομέας έχει μια τεράστια δυναμική και αναγνώριση με την μαστορική του τεχνίτη, που λειτουργεί εκτός εγχειριδίου, δημιουργικά κι όχι διεκπεραιωτικά, και αξίζει να έχει ένα υποστηρικτικό θεσμικό πλαίσιο για να γιγαντωθεί.

Ο τουρισμός θα πρέπει να λειτουργήσει σε δυο επίπεδα: Το ένα είναι να θέσει συγκεκριμένες προδιαγραφές: Το υπόδειγμα του τουρίστα που μεθάει κάνοντας ηλιοθεραπεία αποκομμένος από την τοπική κοινωνία, κουλτούρα, γαστρονομία, ιστορία, μουσική και χορό, οφείλει να είναι υπόδειγμα προς αποφυγή. Η σύγχρονη τάση του περιηγητή που αναζητά εμπειρίες και βιώματα από τον τόπο που επισκέπτεται, που αποτυπώνεται ήδη και σε πλατφόρμες όπως το Airbnb, είναι αυτή που δημιουργεί δεσμούς, σεβασμό, αλληλεπιδράσεις μεταξύ επισκέπτη και χώρας υποδοχής. Κι είναι αυτή στην οποία οφείλει η Ελλάδα να ρίξει το βάρος. Το υπόδειγμα αυτό της ταιριάζει, καθώς δεν είναι απλά σκηνικό για διακοπές αλλά τόπος με έντονη ιστορία, πολιτισμό και ζώσα παράδοση. Σε αυτή τη βάση προσελκύει ποιοτικό τουρισμό, συνειδητοποιημένο και με απαιτήσεις πέραν της προχειρότητας, βελτιώνοντας έτσι την προσφορά των παροχών σε μιαν ενάρετη ανοδική σπείρα.

Δίπλα σ’ αυτή τη βασική αρχή, μπορούν να προστεθούν θεματικού τύπου τουριστικές εμπειρίες, τις οποίες προσφέρει απλόχερα η ελληνική διαχρονία: Αρχαιότητες, βυζαντινή περίοδος, θρησκευτικός, χειμερινός, συνεδριακός τουρισμός, και στοχευμένα σε ένα από αυτά και σωρευτικά, αποσκοπώντας στην ποιότητα και στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.  

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η παραπέρα επέκταση του τουρισμού πρέπει να εμπεριέχει συνέργειες με τους άλλους τομείς της οικονομίας: Μονάδες που εξοπλίζονται με ελληνικά προϊόντα, έπιπλα, κουφώματα, στρώματα κλπ, μειώνουν τις εισαγωγές και ενισχύουν το δευτερογενή τομέα. Αντίστοιχα, η προσφορά φαγητού από προϊόντα της περιοχής, είναι η ίδια μια εμπειρία για τον, επισκέπτη πλέον και όχι τουρίστα, που τη δοκιμάζει, και δημιουργεί τόνωση της πρωτογενούς παραγωγής ώστε να καλύψει τη ζήτηση, εισόδημα για τον αγρότη από επέκταση των καλλιεργειών. Ακόμα κάνει γνωστό το προϊόν εκτός Ελλάδος, δημιουργώντας φήμη και ζήτηση που θα εκφραστεί σε εξαγωγές. Η επαφή του επισκέπτη με αυτά, με τα χειροτεχνήματα της παράδοσής μας, με τα προϊόντα οικοτεχνίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις της παραμονής των νέων στον τόπο τους, της αναγέννησης της υπαίθρου, και ταιριάζει με το κοινοτικό υπόδειγμα της πολυειδίκευσης και των συνεργειών μεταξύ μικρών παραγωγών, που είναι συγχρόνως μικροξενοδόχοι και που ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Κι όλοι μαζί συνθέτουν ένα ψηφιδωτό ζωντανό, χαρούμενο, δυναμικό.

Θέλομε τον τουρισμό λοιπόν. Με τους όρους μας, όρους ταυτότητας και αυθεντικότητας, κι όχι με όρους απρόσωπης διεκπεραίωσης μιας αρπαχτής. Κι αν παλιότερα αυτό δεν ήταν τόσο συνειδητό, σήμερα, που βρισκόμαστε πολλώ λογιώ στα όριά μας, το καταλαβαίνουν οι περισσότεροι, και μπορεί από εκεί να ξεκινήσει μια αντιστροφή του παρασιτισμού, χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες ως εφαλτήριο, μετατρέποντάς τις από νεκροθάφτη της παραγωγής σε μοχλό ανάκαμψής της.

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ: ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΒΗΜΑ Σ’ ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΔΡΟΜΟ

Στις διεθνείς σχέσεις, οι αρχές υποχωρούν μπροστά στο συμφέρον. Αυτό είναι γνωστό, στην περίπτωση της Ελλάδας όμως πρέπει κάποιο σαν δει και πώς εννοείται το «συμφέρον». Στην αυτονόητη απάντηση ότι πρόκειται για το συμφέρον της χώρας, στο Ελληνικό υπόδειγμα προσφέρεται μια άλλη προσέγγιση: Συμφέρον για τις ελίτ που κυβερνούν είναι το συμφέρον των «συμμάχων» μας, που το υπαγορεύουν σε κυβερνήσεις που υπακούν.

Το παράδειγμα του σήριαλ των γαλλικών φρεγατών είναι χαρακτηριστικό: Σε μια συγκυρία όπου η άμυνα είχε εγκαταλειφθεί επί 15ετία (και λόγω των γερμανικών μνημονιακών απαιτήσεων και λόγω του εθνομηδενιστικού χαρακτήρα των κυβερνώντων) τη στιγμή που η Τουρκία έκανε άλματα στους εξοπλισμούς, οι φρεγάτες Μπελαρά συγκέντρωναν την καθολική αποδοχή των ειδικών για την ποιότητά τους. Πέραν αυτού, η Γαλλία πρότεινε και μιαν ευρύτερη συμφωνία που θα αμυντικής συνεργασίας, που καθιστούσε την επιλογή ακόμα πιο ελκυστική.

Κι όμως, το θέμα των φρεγατών σερνόταν για δύο τουλάχιστο χρόνια, καθώς στη λήψη της τελικής απόφασης έπρεπε να ληφθεί υπ’ όψη η αντίθεση της Πρεσβείας (μία είναι η πρεσβεία!), η οποία προωθούσε τις αμερικανικές φρεγάτες. Κι αν αυτή καλά έκανε, εμείς δεν είχαμε το δικαίωμα ούτε να καθυστερούμε, γιατί απέναντί μας έχομε μια Τουρκία που διεξάγει ήδη υβριδικό πόλεμο εναντίον μας, ούτε να επιλέξομε τις κατώτερες ποιοτικά φρεγάτες των ΗΠΑ. Φαινόταν πως θα πηγαίναμε τελικά στη λάθος επιλογή, ακριβώς γιατί δεν είχαμε δυνατότητα επιλογής.

Και τελικά πήραμε τις γαλλικές φρεγάτες, συνοδευόμενες με μια συμφωνία αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής! Πριν συγχαρούμε όμως τις ελίτ που μας κυβερνούν, θα πρέπει να δούμε αν σε αυτές οφείλεται η επιτυχία τούτη. Η αλήθεια είναι ότι αυτό έγινε ως παράπλευρη συνέπεια της ευρύτερης συμφωνίας των Αγγλοσαξώνων (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Αυστραλία) στον Ειρηνικό, που στοχεύει στην αντιμετώπιση της Κίνας και που προκάλεσε τη μήνι της Γαλλίας η οποία παρακάμφθηκε, υπέστη δε και απώλειες από ακύρωση παραγγελίας εξοπλισμών από την Αυστραλία. Η συμφωνία αυτή, που οδήγησε τη Γαλλία να ανακαλέσει και τους πρέσβεις της στις συμμάχους της αυτές, κατέληξε να δημιουργήσει μια καραμπόλα αλυσιδωτών συνεπειών, μια από τις οποίες είναι και η συμμαχία με τη Γαλλία, την οποία επέτρεψαν οι Αμερικάνοι προς κατευνασμό της.

Η συμμαχία αυτή ανταποκρίνεται στα αμοιβαία συμφέροντα των δύο χωρών στην παρούσα συγκυρία. Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαρκή απειλή από την αναθεωρητική Τουρκία· η Γαλλία βλέπει την Τουρκία να εισβάλλει στο εσωτερικό της ως προβαλλόμενη ηγέτιδα δύναμη των Μουσουλμάνων που κατοικούν εκεί, να παρέχει κάλυψη στην ισλαμική τρομοκρατία εντός κι εκτός Γαλλίας, κι έχει τη βούληση να αναστρέψει την πορεία αυτή.

Και οι επιπτώσεις φτάνουν πολύ πιο μακριά: Διασπάται το ΝΑΤΟ, αφού η συμφωνία προβλέπει και συνδρομή σε πρόκληση από χώρα-μέλος του, δηλαδή την Τουρκία! Δημιουργεί μια δυναμική που εκτείνεται στην Ευρώπη, καθώς δημιουργεί έναν πόλο που μπορεί να αντιστρατευτεί την πολιτική της, ήδη δυσαρεστημένης, Γερμανίας, και μπορεί να προσελκύσει κι άλλες χώρες. Η δυναμική όμως εκτείνεται και πέραν της Ευρώπης, καθώς αφορά και την Ανατολική Μεσόγειο και επιρρωνύει την αντιτουρκική συσπείρωση χωρών της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου, με προοπτική να εξαπλωθεί και στην ινδική υποήπειρο. Ο πρόσκαιρος προβληματισμός από την ενίσχυση της Τουρκίας μετά τη νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν αντικαταστάθηκε, χάρη στη συμφωνία, από την ενδυνάμωση των συνεννοήσεων με τις χώρες αυτές και την εμπέδωση μιας αποτρεπτικής στρατηγικής απέναντι στην Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Από σύμπτωση λοιπόν, η Ελλάδα βρέθηκε για πρώτη φορά μεταπολεμικά με χαλαρωμένο το σφιχτό εναγκαλισμό των ΗΠΑ (και δευτερευόντως της Γερμανίας). Στη συμμαχία με τη Γαλλία δεν έρχεται ως παρίας· είναι ο σύμμαχος που δίχως αυτόν δε μπορεί να αντιμετωπιστεί η Τουρκία, λόγω της γεωπολιτικής σημασίας της. Είναι, μαζί με την Κύπρο, στο κέντρο του αντιτουρκικού μετώπου, και αυτές που μπορούν, με την οριοθέτηση ΑΟΖ, να ακυρώσουν το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας.

Σε μια συγκυρία λοιπόν που η Ελλάδα χρειάζεται χρόνο, η συμφωνία την ισχυροποιεί και της παρέχει περιθώρια να κινηθεί. Εδώ ξαναμπαίνουν και οι ευθύνες μας: Θα εκμεταλλευτούμε αυτή την ευκαιρία; Η χώρα πρέπει να δείξει βούληση και αποφασιστικότητα. Και ναι μεν κέρδισε κάποιαν ελευθερία κινήσεων έστω και από σπόντα, αλλά αυτή θα πρέπει να την επεκτείνει, στοχεύοντας σε πλήρη επιλογή κινήσεων και ανεξάρτητη πορεία. Κι αυτό δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε είναι εγγυημένο το αποτέλεσμα· το αντίθετο ισχύει, είναι πολύ εύκολο να ανατραπούν τα κέρδη αν δεν τα περιφρουρήσομε.

Η ισχυροποίηση της πατρίδας μας περνά όμως και από την παραγωγή και από τη δημογραφία. Οι φρεγάτες δε θα κατασκευαστούν στην Ελλάδα· αυτό δείχνει και πώς αντιλαμβάνονται οι ελίτ την οικονομία: με εισαγωγικό χαρακτήρα, δίχως τεχνογνωσία που θα μπορούσε να αποκτηθεί, δίχως αντισταθμιστικά οφέλη. Μια άλλη διαχείριση θα είχε φροντίσει για ρήτρες συμπαραγωγής. Θα είχε σχέδιο συνολικό για τη χώρα, που θα στόχευε στην αυτάρκεια σε όλους τους τομείς και τη στήριξη στις δικές μας δυνάμεις. Θα είχε λάβει μέτρα αντιστροφής της δημογραφικής κατάρρευσης. Αλλά οι ελίτ έχουν όρια που δε μπορούν να υπερβούν, ακόμα και όταν οι πάτρωνές τους επιτρέπουν μια στοιχειώδη ελευθερία.

Χρειαζόμαστε λοιπόν να πάρει ο λαός τις τύχες του στα χέρια του. Να χαράξει μια πολιτική με όραμα, να κινηθεί ισότιμα απέναντι στις γύρω του δυνάμεις, να φροντίσει τα δικά του συμφέροντα και όχι των ξένων. Χρειάζεται επομένως μια πατριωτική δημοκρατική αφύπνιση, που θα αναδείξει και το αντίστοιχο πολιτικό προσωπικό προς αντικατάσταση του υπάρχοντος…

ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Ο κοινοτισμός υπήρξε ο τρόπος πάνω στον οποίο δόμησε ο λαός μας την κοινωνική του συγκρότηση. Μέσα από αιώνες δουλείας και καταπίεσης, στην κοινότητα εύρισκε το καταφύγιο για την επιβίωσή του, μέσα από αυτήν διατηρούσε την ταυτότητά του, άρρηκτα συνυφασμένη με την ορθοδοξία, ως αντίσταση στη διπλή πίεση που δεχόταν για να εκχωρήσει την ιδιοπροσωπία του και να προσχωρήσει σε μιαν άλλη, τόσο από το τουρκικό Ισλάμ όσο και από την καθολική Δύση.
Η κοινοτική οργάνωση στηρίζεται στη έλλειψη μεγάλων κοινωνικών αντιθέσεων· η διαφορά του πλούσιου από το φτωχό είναι μικρή. Ο κλήρος είναι κατακερματισμένος και όλοι έχουν από λίγο, δεν υπάρχουν γαιοκτήμονες και κολλήγοι. Και ο καθένας χρειάζεται τον άλλο για να σταθούν μαζί όρθιοι. Μοναχός του ο καθένας θα δυσκολευτεί.

Έτσι, το μοντέλο της οικονομίας είναι το μικρομεσαίο. Οι επιχειρηματικές προσπάθειες παίρνουν τη μορφή συνεταιρισμού (πλοία, βιοτεχνίες), ενώ και όπου η δραστηριότητα είναι ατομική, πάλι η βοήθεια της κοινότητας έρχεται σε περιόδους που χρειάζεται κορύφωση της προσπάθειας. Ο τρύγος και η κουρά είναι και σήμερα υπομνήσεις του κοινοτικού τρόπου οργάνωσης.

Γύρω από αυτά διαμορφώνεται ένα ξεχωριστό ήθος, που κατανοεί την αλληλεξάρτηση των προσώπων στα πλαίσια ενός ευρύτερου συνόλου και εμπεδώνει τον αμοιβαίο σεβασμό, διαμορφώνει άγραφους κανόνες που επιχειρούν να ρυθμίσουν τις σχέσεις των μελών της κοινότητας, ενθαρρύνει τη συλλογικότητα ως προϋπόθεση επιβίωσης.
Οι κανόνες είναι απλοί, συγκεκριμένοι και ίστανται υπεράνω προσώπων· η παραβίασή τους είναι προσβολή στην κοινότητα, όχι μόνο σε μέλη της, και η αποκατάσταση της διασαλευθείσας ισορροπίας είναι καθήκον του καθενός και της κοινότητας συνολικά. Γιατί τους κανόνες αυτούς δεν τους επιβάλλει κάποια εξουσία, ο λαός τους διαμορφώνει για να αυτοδιοικηθεί, είναι λοιπόν υπόθεση του καθενός να εφαρμόζονται. Η εξουσία, ξένη και καταπιεστική έχει τους δικούς της κανόνες που επιβάλλει στους υπόδουλους, κι απέναντι σ’ αυτήν αναδεικνύεται ένα ακόμα ήθος, το αντιστασιακό, ένοπλο και πνευματικό, σε κάθε ευκαιρία. Γιατί κι εκεί που η ένοπλη δράση δεν έχει περιθώρια, η εμμονή στην ιδιοπροσωπία μας αποτελεί ύψιστη μορφή αντίστασης: Δε θα παραδώσομε την ταυτότητά μας στο δυνάστη για να γλυτώσομε τις κακουχίες και την καταπίεση.
Με άξονες την αντίσταση προς τα έξω και το σεβασμό προς τα μέσα, η κοινότητα προχωρά, αναπτύσσεται, κατακτά κάθε μέρα τη συνέχειά της και ελπίζει σ’ ένα μέλλον δίχως δυνάστες. Διαπλέκεται με τις όμορες κοινότητες στη βάση των κοινών τους αξιών και ταυτότητας, στη βάση της συμμετοχής τους στην ίδια μοίρα, στον ίδιο λαό. Και χτίζει κάτι παραπάνω, μαζικοποιεί την αντίσταση, διαμορφώνει σχέσεις κοινότητας σε επίπεδο χωριών, επαρχιών, ευρύτερων γεωγραφικών περιοχών.
Εκεί διαμορφώνονται οι συνθήκες όπου, μετά από πολλές απόπειρες, τα οράματα γίνονται πράξη, η λευτεριά κατακτιέται κι επεκτείνεται. Εκεί θα στραφούμε στις δύσκολες στιγμές του ελεύθερου βίου, μας, στην κοινότητα, όχι στον ατομικισμό της Δύσης, ούτε στην εξαφάνιση του προσώπου από τη δεσποτεία της Ανατολής. Σε μια σύνθεση που και το σύνολο υπάρχει και λειτουργεί, και τα μέλη του παραμένουν πρόσωπα αυθύπαρκτα κι όχι άτομα α-πρόσωπα.

Ο κοινοτισμός σήμερα στην πατρίδα μας υποχωρεί. Ο επελαύνων καταναλωτισμός, σημάδι του εκδυτικισμού της χώρας, δεν αγαπάει τα πρόσωπα. Χρειάζεται άτομα-αριθμούς να τον υπηρετούν, αποκομμένα το ένα από το άλλο, κι ας κάθονται δίπλα. Καθένας τώρα νοιώθει πως δε χρειάζεται τον άλλο. Η σχέση του με τον δίπλα είναι ανταγωνιστική. Κι αντί για κοινότητα, έχομε άθροισμα ανθρώπινων μονάδων.
Η μονάδα όμως δε μπορεί να αντισταθεί. Κι αν έχει χάσει το αντιστασιακό ήθος, μάλλον δε θα θέλει κιόλας. Θα παραδώσει την ταυτότητά της, θα μεταλλαχθεί σε κάτι άλλο, θα χαίρεται που μπορεί να καταναλώνει κι ας χάνει την αξιοπρέπειά της. Κι εκεί θα έχουν χαθεί όσα για αιώνες υπερασπίζαμε.
Την πορεία αυτή επιβάλλουν μια σειρά συνθήκες και τάσεις της εποχής: Ο νεοφιλελευθερισμός, η παγκοσμιοποίηση, η επεκτατικότητα σε βάρος λαών. Όμως, τα κλειδιά για να την αντιστρέψομε, τα έχομε. Εμείς οφείλομε να αποφασίσομε αν θέλομε να ξαναβρούμε τον εαυτό μας, και να εκσυγχρονίσομε την παράδοσή μας, δηλαδή να εφαρμόσομε τον τρόπο των παλιών μας για να απαντήσομε στις σύγχρονες προκλήσεις. Να διαμορφώσομε λοιπόν κάτι καινούργιο, που θα πατά και θα εξελίσσει αυτά που βρήκαμε και που ακόμα υπάρχουν κάπου βαθιά μέσα μας.

ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΠΑΤΡΙΔΑ

ή πώς χρηματοδοτούμε την προπαρασκευή της Τουρκίας εναντίον μας

Αφορμή για το σημείωμα τούτο στάθηκε η πεζή ανάγκη αγοράς σιδερώστρας για το σπίτι. Στις επιλογές του καταστήματος ήταν, μεταξύ άλλων, και μια σιδερώστρα μάρκας ESTIA. Επειδή προσέχομε στις αγορές να αγοράζομε ελληνικά προϊόντα, και σε κάθε περίπτωση ποτέ τούρκικα, το όνομα μας προδιέθεσε θετικά και σκύψαμε στην ετικέτα για επιβεβαίωση. Προς απογοήτευσή μας, ένα μεγαλοπρεπές MADE IN TURKEY (κατασκευασθέν στην Τουρκία), απέκλεισε τη συγκεκριμένη επιλογή. Όμως οι εκπλήξεις δε σταμάτησαν εδώ.
Η πρώτη μας εντύπωση ήταν ότι πρόκειται για τουρκική μάρκα που χρησιμοποιεί ελληνικό όνομα για τη διείσδυσή της στην ελληνική αγορά, ώστε να παραπλανήσει τον όλο και πιο συνειδητοπούμενο (αν και όχι επαρκώς ακόμα) καταναλωτή. Όμως, στην ετικέτα, διαβάζομε, πέραν της Τουρκίας ως χώρας κατασκευής, και τα εξής: «Επινοήθηκε, σχεδιάστηκε & δημιουργήθηκε από την ECOCASA AE στην Ελλάδα με το διακριτικό σήμα estia. Παράγεται στην Τουρκία σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά ποιοτικά πρότυπα με την επίβλεψη και τους ποιοτικούς ελέγχους των τεχνικών της ECOCASA AE… ΜΑDE IN TURKEY».

Δηλαδή εδώ δεν έχομε απλά μιαν εισαγωγή τουρκικού προϊόντος. Υπάρχει μια ελληνική εταιρεία, που σχεδιάζει το προϊόν και, προφανώς επειδή αναζητεί κόστος παραγωγής φτηνότερο από το αν κατασκευαζόταν αυτό στην Ελλάδα (δε θα πιάσομε σε αυτό το κείμενο την κουβέντα περί ανάγκης ενδογενούς παραγωγής), κάνει διεθνή έρευνα αγοράς. Δίχως να λαμβάνει υπόψη της ευρύτερες παραμέτρους, δίχως να αποκλείσει την Τουρκία από τις αγορές στις οποίες θα αναζητήσει αυτό το φτηνότερο κόστος.
Όμως η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα, κατέχει τη μισή Κύπρο, εργαλειοποιεί το λαθρομεταναστευτικό ώστε να διαλύσει τον κοινωνικό ιστό, προετοιμάζεται πολεμικά σε βάρος μας, διεκδικεί σ’ όλη τη μεθόριο. Επενδύει στους εξοπλισμούς, πρωτοπορεί στα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, συνεχίζει την πολιτική της Γενοκτονίας στο Αρτσάχ, την Αρμενία, την Ελλάδα, επεμβαίνει στη Συρία, τη Λιβύη και το Ιράκ, παντού με όποια μέσα μπορεί κατά περίπτωση να χρησιμοποιήσει. Ο ισλαμοφασισμός του Ερντογάν εστιάζει στα όπλα και αφήνει τους πολίτες απροστάτευτους από φυσικές καταστροφές· στις πρόσφατες πυρκαγιές στην Τουρκία, προέκυψε ότι η χώρα δε διαθέτει πυροσβεστικά αεροπλάνα!
Κάθε ευρώ που εισρέει στην Τουρκία επενδύεται σε εξοπλισμούς με στόχο τις όμορες χώρες. Αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσει, πέραν της κεντρικής μας πολιτικής, και ο λαός στην Ελλάδα. Να μποϋκοτάρει τα τουρκικά προϊόντα, να σταματήσει τις εισαγωγές από εκεί. Και βέβαια, να μην επενδύει στην Τουρκία.
Η ελληνική εταιρεία που κατασκευάζει στην Τουρκία προϊόντα δικού της σχεδιασμού, κινείται με βάση μια νεοφιλελεύθερη λογική που λέει πως εκεί που θα βρει συμφέρουσα τιμή, εκεί θα καταλήξει. Δε γνωρίζομε αν έχει εκεί υπεργολάβο ή θυγατρική, ούτε μας ενδιαφέρει. Μας ενδιαφέρει όμως ότι οι ενέργειές της δημιουργούν στην Τουρκία εισόδημα που χρησιμοποιείται σε βάρος μας.

Απέναντι στην προσέγγιση αυτή υπάρχουν οι εξής παρατηρήσεις:
Μια επίσης νεοφιλελεύθερη, που δεν ασπαζόμαστε, αλλά που θα μπορούσε να λειτουργήσει στο μυαλό των ιθυνόντων της ελληνικής εταιρείας: Η ενδυνάμωση της Τουρκίας στην οποία συντελούν, οδηγεί στην ευόδωση των σκοπών της, και προοπτικά στον ακρωτηριασμό και τη φινλανδοποίηση της πατρίδας μας. Αυτό θα έχει επιπτώσεις και στην αγορά στην οποία απευθύνεται η ελληνική εταιρεία: αφενός τη συρρικνώνει, αφετέρου η Τουρκία προοπτικά θα επιδιώξει να υποκαταστήσει την ελληνική επιχειρηματική δραστηριότητα με αντίστοιχη τουρκική, όπως έχει κάμει και στο παρελθόν, απαλλοτριώνοντας ελληνικές περιουσίες και επιχειρήσεις ως πρωταρχική συσσώρευση για τη δημιουργία Τουρκικής αστικής τάξης. Η ελληνική εταιρεία που παράγει στην Τουρκία θα πρέπει να λάβει υπ’ όψη της και αυτό τον παράγοντα. Κι αν λειτουργεί με όρους κεφαλαιοκρατικούς, θα πρέπει να δει τη μεγάλη εικόνα, που δείχνει πως η επένδυσή της και η αγορά στην οποία απευθύνεται έχουν ημερομηνία λήξεως αν ευοδωθούν οι σκοποί της Τουρκίας, τη συμφέρει λοιπόν να τους καθυστερήσει ή και ματαιώσει στο μέτρο των δυνατοτήτων της. Κι αυτές είναι να μην επενδύει ούτε να συνεργάζεται με την Τουρκία. Υπάρχουν κι άλλες φτηνές αγορές με όρους παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.
Μια δεύτερη, και πιο ουσιαστική προσέγγιση, θα έβλεπε την ανάγκη της αντιστροφής του παρασιτικού οικονομικού μοντέλου και της αναγέννησης της παραγωγής στη χώρα. Θα τα έβλεπε αυτά και αυτοτελώς, αλλά και σε συνδυασμό με τη γεωπολιτική κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω. Γιατί αν για κάθε χώρα η παραγωγική οικονομία αποτελεί στόχο, για μια χώρα σαν τη δική μας που απειλείται από επιθετικούς γείτονες καθίσταται αναγκαία συνθήκη επιβίωσης. Οπότε θα εξαντλούσε τα περιθώρια για την παραγωγή ενδογενώς. Κι αν δεν επικουρείται από το κράτος, θα μπορούσε να το πάει μέχρι εκεί που μπορεί, σε συνεργασία με άλλες παραγωγικές δυνάμεις. Μια άλλη προσέγγιση θα ενέτασε στη μεγάλη εικόνα και το δημογραφικό, που απειλεί την κοινωνία με παράλυση. Θα έβλεπε και την ανάγκη επένδυσης στην τεχνολογία και στην εξειδίκευση, δίδοντας στην εκπαίδευση τη σημασία που της αξίζει και συνδέοντάς τη με την παραγωγή και την κοινωνία.
Αλλά, όπως είπε κι ένας μεγάλος πριν από χρόνια, το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα. Επιδιώκει να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του αδιαφορώντας για τους ανθρώπους και τους λαούς. Όμως οι λαοί έχουν πατρίδα. Κι η αντίσταση σε όποιον την απειλεί γίνεται με πολλούς τρόπους, μεταξύ των οποίων και με οικονομικές επιλογές.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Με αφορμή το βιβλίο-ψηφιακό δίσκο του Α. Μαρτσάκη «Ριζίτικα και ρίμες του 1821»

Φέτος οι επέτειοι είναι πολλές, και μας θυμίζουν πως έχομε ευθύνες περισσότερες. 250 χρόνια από το μαρτύριο του Δασκαλογιάννη, 80 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, και βέβαια, 200 χρόνια από την επανάσταση του 21. Από το γεγονός χάρη στο οποίο μπορούμε σήμερα να αναπνέομε ελεύθεροι, εμείς οι απόγονοι Εκείνων που για αιώνες κράτησαν την ταυτότητά τους με απίστευτο πείσμα απέναντι σε Τούρκους και Δυτικούς κατακτητές. Σ’ αυτά τα 200 χρόνια ελεύθερου βίου, ζήσαμε καλές και κακές στιγμές, περιόδους ακμής και παρακμής. Αλλά το 21 είναι εδώ, ακόμα και στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς της επέλασης του ατομισμού, της υποχώρησης του κοινοτικού πνεύματος, για να μας θυμίζει το Χρέος μας της αντίστασης, της αγάπης στην ελευθερία, της ενότητας των προσώπων σε μια κοινότητα. Κι ακόμα για να μας θυμίζει πως το 1821 είναι ένας σημαντικός σταθμός στον αγώνα του Ελληνισμού για ελευθερία, όχι όμως αφετηρία ή τέρμα. Γιατί από την πρώτη μέρα της κατάκτησης κάθε περιοχής, ο ελληνικός χώρος βιώνει μια διαρκή επανάσταση, που θα συνεχιστεί και μετά το 21, στις υπόλοιπες υπόδουλες περιοχές. Και η Κρήτη είναι μια από αυτές, ίσως η πιο χαρακτηριστική για τους συνεχείς αγώνες της, απέναντι σε Δυτικούς και Τούρκους διαδοχικά, από το 1204 μέχρι το 1897 στην Κρήτη και με εξαγωγή της επανάστασης στη συνέχεια στη Μακεδονία, Ήπειρο, Σάμο, Χίο, όπου καλούσαν οι ανάγκες των υπόδουλων ακόμα πληθυσμών μας.
Τη φετινή επέτειο αλλιώς την περιμέναμε. Η πανδημία και τα απαγορευτικά δεν επέτρεψαν τον εορτασμό της όπως θα άξιζε. Όμως, ένας φίλος και πολύ αγαπητός καλλιτέχνης, την τίμησε με περίσσια φροντίδα. Με μελέτη και έρευνα, ο Αντώνης Μαρτσάκης έψαξε, ερεύνησε κι ανέδειξε τραγούδια της εποχής, που αποτυπώνουν τα γεγονότα και το πνεύμα ενός μεγαλειώδους Σηκωμού απ’ άκρη σ’ άκρη της Κρήτης, τα ενέταξε σ’ ένα βιβλίο και κάποια από αυτά μας τα χάρισε και ηχητικά σ’ ένα ψηφιακό δίσκο. Στο βιβλίο, που επιμελήθηκαν οι εκδόσεις ΕΝ ΠΛΩ, αποθησαυρίζονται 58 τραγούδια και ρίμες για το 21, δείγμα κι αυτό της εξαιρετικής δουλειάς του Αντώνη Μαρτσάκη που οδήγησε σε ένα άρτιο αποτέλεσμα· από αυτά, στο δίσκο παρουσιάζονται 16, που καλύπτουν όλη την Κρήτη, τραγουδισμένα και παιγμένα από μερακλήδες ερμηνευτές.

H ανάδειξη αυτών των τραγουδιών, εν πολλοίς ξεχασμένων, από τον Αντώνη Μαρτσάκη, έχει σημασία πέραν της λαογραφικής. Το Δημοτικό τραγούδι είναι μια πολιτιστική δημιουργία του λαού μας ανεκτίμητης αξίας. Κι αν αυτό οι λόγιοι στην Ελλάδα καθυστέρησαν να το ανακαλύψουν, ξένοι διανοούμενοι, με πρώτο το Γκαίτε, διέγνωσαν την κορυφαία αισθητική του. Αλλά το δημοτικό τραγούδι είναι κάτι περισσότερο: σε ανύποπτο χρόνο, μας παραδίδει πειστήρια και καταγραφές γεγονότων, μεταφέρει το αίσθημα του λαϊκού σώματος απέναντι στην ξένη κατάκτηση και σκλαβιά. Κι αυτό γίνεται αβίαστα, όχι κατά παραγγελία, όχι για να αποδειχτεί μια άποψη εκ των προτέρων διαμορφωμένη. Και γι’ αυτό σήμερα, αποτελεί απάντηση σε όσους επιχειρούν να ξαναγράψουν την ιστορία μας, να μας κάμουν να ξεχάσομε πως είμασταν σκλάβοι και να μας προετοιμάσουν για μια νέα υποδούλωση. Τα ριζίτικα τραγούδια κι οι ρίμες της Επανάστασης στην Κρήτη, καταγράφουν τα γεγονότα και ανασυνθέτουν όλη σχεδόν την περίοδο. Στο βιβλίο και ψηφιακό δίσκο του Μαρτσάκη τα γεγονότα εμφανίζονται όπως τα περιγράφουν αυτοί που τα δημιούργησαν, δηλαδή αυτοί που τα ζήσανε.

Παρακολουθούμε την κήρυξη του Αγώνα στη Θυμιανή, τις μάχες, τις ιερέων· περνούν από μπροστά μας μορφές αγωνιστών, ο Τζελεπής, ο Δρακωνιανός, ο Κόρακας, ο Νιώτης, ο Ξωπατέρας, ο Καζάνης και τόσοι άλλοι. Διεκτραγωδούνται καταστροφές όμως του Λαφονησιοιύ και της Μιλάτου, περιγράφεται η δράση των Κρητικών δίπλα στον Καραϊσκάκη και η συμμετοχή των γυναικών, παράδοση που συνεχίζεται σήμερα στο Κουρδιστάν από γυναικεία ένοπλα σώματα που πολεμούν απέναντι στους ίδιους κατακτητές. Θρηνείται ο Καταδικασμός της Κρήτης σε συνέχιση της σκλαβιάς και η μη συμπερίληψή της στο ελλαδικό κράτος. Τα τραγούδια διαπερνά το πνεύμα αντίστασης και η συνειδητοποίηση του ρόλου των διαχρονικών δυναστών του Ελληνισμού, Τούρκων και Δυτικών.
Περιγράφονται πράξεις ηρωικές και παράτολμες, ταιριαστές σε ανθρώπους που ξεσηκώθηκαν δίχως προϋποθέσεις επιτυχίας, όπως έκαναν επί αιώνες απέναντι στον κατακτητή. Αυτές όμως οδήγησαν στην ελευθερία το 21 κάποιων περιοχών και στην Ένωση αργότερα άλλων, της Κρήτης συμπεριλαμβανομένης. Γιατί Εκείνοι δεν είχαν αυτό που σήμερα οι φοβικοί διανοούμενοι του σαλονιού ονομάζουν ρεαλισμό και τον επικαλούνται για μας ξανακάνουν ραγιάδες οικειοθελώς.
Μέσα από τα τραγούδια ξεπροβάλλει ανάγλυφη η εποχή, οι άνθρωποι, οι συνήθειες, ο τρόπος ζωής, και βεβαίως τα όπλα των χαίνηδων. Κι όταν μιλούμε για όπλα σ’ αυτές τις συνθήκες, πολλά είναι αυτοσχέδια, μέσα για την απόκτηση κανονικών από το δυνάστη, όπως η χουρχούδα του τραγουδιού του Κόρακα, με την οποία ξεκίνησε τη δράση του.
Η δουλειά του Α. Μαρτσάκη μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε κι άλλα πράγματα: Πώς ο λαός μας αντιστέκεται στον εχθρό και συγχρόνως σέβεται τον αντίπαλο, όχι απαραίτητα με τον όρο της αμοιβαιότητας. Όπως στους Πέρσες, ο Αισχύλος εκφράζει τα αισθήματα των αντιπάλων κατά τους Ελληνοπερσικούς πολέμους, στο δημοτικό μας τραγούδι δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Στα τραγούδια της συλλογής, τέτοιες αναφορές υπάρχουν, ενδεικτικά, στο τραγούδι του Θερίσσου, της μάχης του Λούλου, των Αρχανών, ενώ υπάρχει και τραγούδι που ιστορεί και διένεξη μεταξύ Τουρκοκρητικών.

Η προσπάθεια του Αντώνη Μαρτσάκη είναι ξεχωριστή, το βιβλίο, με την εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Κ. Φουρναράκη μας δίδει μιαν ιστορία του 21 στην Κρήτη μέσα από το τραγούδι. Η επανάσταση δεν είναι ένα γεγονός απόμακρο, σελίδες κάποιας ιστορικής καταγραφής. Στην Κρήτη είναι βίωμα, είναι οικογενειακή παράδοση από γενιά σε γενιά, είναι παρούσα η Ιστορία, οι διαρκείς αγώνες, οι αγωνιστές είναι πρόσωπα οικεία, συγγενικά και μεις η συνέχειά τους. Θα πρέπει όμως να φανούμε κι εμείς αντάξιοί τους· Το χρέος μας αυτό, διπλό χρέος, απέναντι στους παλιούς μας και σ’ αυτούς που έρχονται, πρέπει να το εκπληρώσομε. Και το βιβλίο-ψηφιακός δίσκος του Αντώνη μας παρακινεί σ’ αυτό. Αντώνη σ’ ευχαριστούμε, καλοτάξιδο να είναι!

ΝΑ ΧΑΙΡΕΣΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ!

Η ονομαστική γιορτή είναι γιορτή της κοινότητας. Την ξέρουν όλοι αφού συνδέεται με το πότε γιορτάζει ο Άγιος του οποίου το όνομα φέρει ο καθένας. Δεν είναι ατομική υπόθεση όπως τα γενέθλια, ο καθένας συμμετέχει αν θέλει στη γιορτή χωρίς να χρειάζονται προσκλήσεις. Στις γιορτές δεν καλουνε. Η πόρτα είναι ανοιχτή και όποιος θέλει να τιμήσει τον εορταζοντα προσέρχεται.
Η γιορτή πηγαίνει και πιο βαθιά. Σηματοδοτεί, κάθε φορά που έρχεται και τη γιορτάζουμε, την ένταξη μας στην ελληνική ιδιοπροσωπία. Κι αν αυτό σήμερα μας φαίνεται δίχως πολλη σημασία, σε καιρούς σκοτεινους, σε καιρούς πού και το αύριο έπρεπε να το κερδίσει ο λαός μας, έδειχνε ότι για μία ακόμα χρονιά συνεχίζαμε Ρωμιοί, δίχως να τουρκέψομε κάτω από το βάρος μιας αβάσταχτης σκλαβιάς. Γιατί όλοι εμείς που σήμερα είμαστε εδώ, που διαφωνούμε, που κάποιες φορές είμαστε βαθύτατα διαιρεμένοι, είμαστε οι απόγονοι αυτών πού μείνανε με ένα απίστευτο πείσμα προσηλωμένοι στην ταυτότητά τους, που δεν λύγισαν σε συνθήκες ασύλληπτα αντίξοες. Και αυτό το πείσμα εκφραζόταν και ανανεωνόταν κάθε χρόνο, συμβολικά, όταν έφτανε η γιορτή. Γιατί σήμαινε ότι για ένα ακόμα χρόνο ο εορτάζων δεν είχε λυγίσει, δεν είχε μουτισει, δεν είχε αλλάξει το όνομά του για ένα τουρκικό, παρέμενε λοιπόν μέλος της Κοινότητάς μας.
Γι αυτό ευχόμαστε «και του χρόνου», γιατί πάντα υπήρχε η αγωνία μήπως δεν αντέξει τη σκλαβιά από τη μια χρονιά την άλλη. Γι αυτό και η ευχή «να χαίρεσαι το όνομά σου», με προφανή συμπαραδηλωση του ότι όσο το κρατάς, παραμένεις μέλος της Κοινοτητας, του Γένους, του Λαού μας. Ετσι, η δημόσια συζήτηση για τα θέματα αυτά, δεν είναι ολοκληρωμένη αν δε συμπεριλάβει και αυτή τη διάσταση, δε μπορεί δηλαδή να περιορίζεται σε θέματα δόγματος και γενικότερων αναζητήσεων μόνο. Χρόνια πολλά λοιπόν στους εορτάζοντες, να χαίρονται το όνομα τους, και του χρόνου ελεύθεροι, υγιείς, μονοιασμενοι και περήφανοι…